هدف پژوهش حاضر کندوکاو لایه‎های ذهنی مخاطبان زیست‎نامه‎های شهدا بوده است و این امر با توجه ‎به اهمیت الگوپذیری از شهدا، زنده نگاه‌داشتن نام و یاد آن‎ها و نقش خاص آن بزرگ‎مردان در پیشبرد اهداف تربیتی، ضرورتی آشکار است. در این پژوهش کاربردی، زیست‌نامۀ سه شهید انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و مدافع حرم، با روش نمونه‎گیریِ کیفی«با حداکثر تنوع»، در بین دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه فردوسی مشهد توزیع گردید و پس از انجام مصاحبه‎های نیمه ساختاریافته، در خصوص کتاب مطالعه شده، تجزیه‎وتحلیل داده‎ها به روش کدگذاری استراوس و کوربین، طی سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی، انجام شد. در طی این پژوهش که با روش پدیدارشناسی صورت پذیرفت، 486 مفهوم کشف گردید که بر اساس معنا، ماهیت، ارتباط و تناسب مفهومی، در قالب 32 مقوله جای گرفت. نتایج نهایی نیز، تحت عنوان هشت مضمون بینشی نگرشی، اعتقادی اخلاقی، فرهنگی اجتماعی و فنی ساختاری، در دو محور ربایشی و رانشی، طبقه‎بندی شد. این عوامل ربایشی و رانشی، عمدتاً ناظر به محتوای زیست‎نامه‎ها و کیفیت عملکرد و پردازش نویسندگان، راویان و سایر دست‎اندرکاران بوده است. همچنین تحلیلی از رویش‎های (آموزه‎های تربیتی) این زیست‎نامه‎ها نیز، در سه بُعد شناختی، عاطفی و عملی، ارائه گردید. نتایج پژوهش صورت گرفته، حاکی از آن است که مطالعه زیست‎نامه‎های یادشده، درمجموع، در اکثر مخاطبان، نوعی ربایش نسبت به این زیست‎نامه‎ها و نیز آرمان‌های شهدا ایجاد نموده و در برخی از آنان نیز، موجب تصمیم‎گیری قاطع و انجام کنش‎های متناسب با آرمان‎های تربیتی یادشده، گردیده است؛ اما در لایه‎های ذهنیِ درصد کمتری از مخاطبان، نوعی رانش نسبت به مطالعه زیست‎نامه‎ها، ایجاد شده است و این امر به‎ویژه در مورد زیست‎نامه‎هایی که، ازلحاظ فنون ساختاری و نگارشی داستان‎نویسی و خاطره‎نویسی قوی نبودند؛ حساسیت لازم را در کیفیت و کمیت محتواها نداشتند و یا سعی غیرمنطقی در قهرمان سازی داشتند، مشهود است.

کلمات کلیدی