در دهه‌های اخیر ضرورت توجه به کیفیت زندگی روستاییان در برنامه‌ریزی کلان از یک سو و افزایش آسیب‌های ناشی از مخاطرات طبیعی از سوی دیگر زمینه­ساز توجه به برنامه‌ریزی کالبدی در سکونتگاههای روستایی کشور شده است، اما نکتۀ مهم این است که بافت کالبدی روستاها به جهت سابقۀ تاریخی آن‌ها دچار فرسودگی است که در اغلب موارد همخوان با شرایط زندگی کنونی روستاییان نبوده است؛ لذا بازسازی کالبدی از جمله برنامه‌های مهم روستایی ‌است که در حال حاضر در اغلب روستاها در حال انجام است و می‌تواند اثرات متعددی بر کیفیت محیط زندگی روستاییان داشته باشد. از این­رو هدف این پژوهش، بررسی اثرات نوسازی کالبدی بر کیفیت محیطی مناطق روستایی در دهستان‌های میان­ولایت و طوس شهرستان مشهد است. روش‌شناسی تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و به صورت کتابخانه‌ای و میدانی انجام شده است. با استفاده از روش پیمایشی در قالب 113 پرسش­نامۀ خانوار، به بررسی 9 روستا از دهستان‌های میان ­ولایت و طوس شهرستان مشهد پرداخته شده است. نتایج حاصل از آزمون t، نشان داد که در بین مؤلفه­های کیفیت محیطی، مؤلفۀ فرمی و شاخص­های مربوط به آن بیشترین میانگین (38/3) را دارد و بعد از آن به ترتیب مؤلفۀ عملکردی با 26/3، مولفۀ زیست­محیطی با 04/3 و مؤلفۀ معنایی با 86/2 در رده­های بعدی قرار گرفته‌اند؛ همچنین نتایج رگرسیون نشان داد که مؤلفۀ زیست‎محیطی اثرات نوسازی کالبدی در شرایط موجود با ضریب تأثیر 355/0، بیشترین میزان اثر را بر کیفیت محیطی روستا دارد و مؤلفۀ فرمی با 204/0 کمترین میزان اثرگذاری را بر کیفیت محیط روستا دارد؛ همچنین با استفاده از مدل خاکستری، اولویت­بندی روستاها از نظر بیشترین اثرگذاری طرح نوسازی بر آن‌ها انجام گرفت که براساس آن روستای ناظریه با ضریب 839/0 رتبۀ اول و بهترین وضعیت را نسبت به روستاهای دیگر داراست و روستای خرابه­امین با ضریب 509/0 آخرین رتبه را به خود اختصاص داده است. در نهایت، جهت افزایش کیفیت محیطی روستاها از طریق نوسازی کالبدی می‌توان گفت که توجه به مولفه عملکردی- کارکردی و همچنین زیست محیطی در اجرای طرح‌ها ضروری است. در واقع باید در بعد اجرایی از تمرکز بر مولفه فرمی کاست و بیشتر به جنبه‌های عملکردی و زیست محیطی توجه کرد.

کلمات کلیدی