پدیده بی‌خانمانی باتوجه به اهمیت ویژه آن در مسائل اجتماعی امروزه ایران، قابلیت پژوهش از جهات گوناگون را داراست. دراین‌راستا، پژوهش حاضر در زمینه خانه‌پاتوق‌هایی انجام گرفته که درقامت یکی از الگوهای زیست خیابانی موردتوجه کارتن‌خوابان بوده و به‌رغم اهمیت ویژه آن مورد غفلت واقع شده است. خانه‌پاتوق به مکانی اطلاق می‌شود که در آن کارتن‌خوابان با حضور ساعتی، شبانه و یا هفتگی درپی تامین نیازهای خود بوده و گروه‌های مختلف مصرف‌کنندگان مواد مخدر، زنان روسپی، واسطه‌گران کالاهای سرقتی و بی‌خانمان را پذیرا بوده است. این پژوهش باهدف بررسی وجوه ناظر بر شکل‌گیری خانه‌پاتوق‌ها انجام گرفته است. درواقع این پژوهش درپی ارائه تصویری بالنسبه ژرفانگر از پدیده خانه‌پاتوق است. پرسش اصلی تحقیق حاضر چنین بوده که اساسا چه عواملی منجر به گزینش خانه‌پاتوق جهت مراجعه روزمره و یا اسکان موقت درمیان کارتن‌خوابان شده است؟ بدین منظور از رویکرد کیفی و روش نظریه زمینه‌ای استفاده شده است. جامعه نمونه شامل گروه‌های بی‌خانمانی بوده که در اشکال مختلف، به خانه‌پاتوق‌های شهر مشهد مراجعه کرده‌اند. ساکنان موقت، مراجعان روزانه، مالکان و متصدیان خانه‌پاتوق‌ها و درنهایت واسطه‌گران مواد مخدر، شامل این جامعه بوده‌اند. به‌منظور گردآوری یافته‌ها با استفاده از نمونه‌گیری گلوله‌برفی جمع‌آوری شده است. در پژوهش حاضر، 15 خانه‌پاتوق مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت با مردان و زنان بی‌خانمان ساکن موقت یا مراجعه‌کننده روزانه، مالکان خانه‌پاتوق‌ها، فروشندگان مواد مخدر، واسطه‌گران کالاها و مطلعین کلیدی که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است، مصاحبه انجام گرفته است. علاوه بر انجام 30 مصاحبه، در پژوهش حاضر از مشاهده نیز بهره گرفته شده است.. خانه‌پاتوق‌های مورد بررسی در محله‌های همت‌آباد، سیس‌آباد، مهر مادر و اسماعیل‌آباد مورد بازدید و بررسی قرار گرفته است. داده‌های پژوهش حاضر در سه مرحله کدگذاری و تحلیل شده است. نتایج نشان می‌دهد که کارتن‌خوابان درپی دست‌یابی به نیازهای اساسی خویش، خانه‌پاتوق را به‌عنوان ایمن‌گاه خویش برگزیده‌اند. نتایج حاکی از آن است که حضور در خانه‌پاتوق‌ها و ازسویی رونق‌یابی آن در محلات مختلف حاشیه‌ای و در لایه‌های مختلف آن، نوعی تقابل با رویکرد جرم‌انگاری بوده و خانه‌پاتوق ساحتی ایمن و یاری‌گر برای ایشان قلمداد شده است. رواج‌یافتن الگوهای درآمدی و شبکه‌ای و ازسویی شکل‌یابی شبه‌مهمان‌خانه معتادان، نقش مهمی در استقبال از خانه‌پاتوق‌ها ایفا کرده است. درنهایت غریبگی با گرم‌خانه و نامتناسب‌دانستن آن با جایگزینی به‌نام خانه‌پاتوق پاسخ داده شده است.

کلمات کلیدی