در بسیاری از پژوهش‌های مربوط به دورۀ امویان، بر عرب‌گرایی والیان و کارگزاران اموی و بی‌توجهی آنان به غیر عرب تأکید شده است. با‌­وجود‌این، در دیوان‌سالاری امویان، جلوه‌های ایرانیِ بازمانده از دورۀ ساسانی و فعالیت‌های دیوان‌سالاران ایرانی، بسیار به چشم می‌خورد. امویان از یک‌سو به سبب ناآگاهی و نیاز تشکیلاتی و از سوی دیگر، به سبب مهارت و توانمندی ایرانیان در این زمینه وامدار دیوان‌سالاری ایران پیش از اسلام بودند. این پژوهش، با در نظر داشتن معیارهایی نظیر گزارش صریح منابع دربارۀ ایرانی بودن دیوان‌سالاران و نیز نشانه‌های احتمالی ایرانی بودن دیوان‌سالاران در گزارش‌های منابع، به شناسایی ایرانیان دیوان‌سالار در این دوره پرداخته و بدین­وسیله، عرب­گرایی امویان را در بخش دیوان‌سالاری در سرزمین‌های شرقی خلافت به چالش کشیده است.

کلمات کلیدی