سابقه و هدف: کمبود منابع آب و کم بودن کارایی آبیاری در مزارع برنج، استفاده بهینه و افزایش بهره‌وری از منابع موجود را ضروری می‏سازد. یافتن روشی از مدیریت آب که بدون تأثیرگذاری بر میزان عملکرد باعث مصرف کمتر آب گردد، لازم به نظر می‌رسد. تاریخ کاشت به دلیل تأثیر بر مراحل مختلف رشد و نمو و نهایتاً عملکرد دانه بسیار حائز اهمیت است. مواد و روش‌ها: این پژوهش به‌منظور بررسی اثر مدیریت آبیاری و تاریخ کاشت بر عملکرد و بهره‌وری آب در کشت برنج رقم هاشمی بهصورت کرت‌های خردشده با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در دو سال زراعی 1395 و 1396 در موسسه تحقیقات برنج کشور، رشت انجام گردید. دور آبیاری بهعنوان عامل اصلی در چهار سطح غرقاب دائمی، دور آبیاری 5، 10 و 15 روز و تاریخ کاشت بهعنوان عامل فرعی در سه سطح (یک اردیبهشت، بیستم اردیبهشت و دهم خرداد) در نظر گرفته شدند. یافته‌ها: بر اساس نتایج، تأثیر دور آبیاری و تاریخ کاشت بر صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. بیش‌ترین عملکرد شلتوک (4271 کیلوگرم در هکتار) در تیمار غرقاب به دست آمد و تیمارهای دور آبیاری 5، 10 و 15 روزه با میانگین به ترتیب 3844، 3196 و 3264 کیلوگرم در هکتار، در رده‌های بعدی قرار داشتند. بر پایه عملکرد زیستی، تیمارهای آبیاری 15 روزه و غرقاب به ترتیب بیش‌ترین و کم‌ترین بهره‌وری آبیاری را داشتند. در بررسی تاریخ‌های کاشت مختلف، تاریخ کاشت‏های یک و 20 اردیبهشت بیش‌ترین میزان عملکرد شلتوک (به ترتیب 3795 و 3820 کیلوگرم در هکتار) را داشتند و بیش‌ترین بهره‌وری آب مبتنی بر عملکرد شلتوک و زیست‌توده در تاریخ کاشت یک اردیبهشت به دست آمد. تیمار دور آبیاری 5 روزه با کاهش 10 درصد عملکرد شلتوک و صرفه‌جویی 10 درصد میزان آبیاری به‌عنوان بهترین گزینه مدیریت آبیاری در شرایط کمبود آب جهت آبیاری تعیین گردید. بیش‌ترین مقادیر بهره‌وری مصرف آب در تیمارهای دور آبیاری 10 و 15 روزه به دست آمد؛ اما با توجه به کاهش شدید عملکرد نسبت به آبیاری غرقابی (با میانگین 24 درصد کاهش عملکرد شلتوک و 14 درصد کاهش عملکرد زیست‌توده) گزینه‌های مطلوبی نبودند‌. با بررسی اثر تلفیق عامل آبیاری با تاریخ کاشت بر میزان کاهش عملکرد شلتوک و زیست‌توده و بهره‌وری آب، مشاهده شد که کاربرد تیمار آبیاری پنج روزه در تاریخ کاشت یک اردیبهشت بیش‌ترین عملکرد را با لحاظ نمودن کم‌ترین کاهش بهره‌وری آب داشته است. نتیجه‌گیری: تلفیق تاریخ کاشت و دوره آبیاری می‌تواند در افزایش عملکرد شلتوک و بهره‌وری تولید آب با حداکثر بهره‌برداری از محیط می‌تواند تاثیرگذار باشد. با در نظر گرفتن میزان عملکرد شلتوک و زیست‌توده و بهره‌وری آب و میزان مصرف آب، تیمار آبیاری پنج روزه در تاریخ کاشت یک اردیبهشت بهترین عملکرد شلتوک و زیست‌توده را داشته است. این تیمار با نه درصد کاهش مصرف آب و شش درصد کاهش عملکرد شلتوک، بهترین تیمار از نظر بهره‌‌وری و تولید برنج بوده است. بنابراین می‌توان با استفاده از دور آبیاری پنج‌روزه در منطقه مورد مطالعه، با انتخاب تاریخ کاشت مناسب می‌توان میزان بهره‌وری مصرف آب را افزایش داد.

کلمات کلیدی