هیجانات شرم و گناه که در زمرۀ هیجانات همگانی و خودآگاه بشر قرار می‌گیرند، در زنتدگی روزمرۀ افراد بسیار فراگیر بوده و ضمن برخورداری از نقش اساسی در فرایند اجتماعی شدگی انسان، به عنوان مکانیسم های کنترل اجتماعی، ایفای نقش می نمایند. این دو نوع هیجان، در پاسخ به ارزیابی منفی فرد از خود، بر پایۀ هنجارهای اجتماعی ایجاد می‌شوند. از آنجایی که دو هیجان «شرم» و «گناه» دارای ماهیت فرهنگ وابسته است، منطقی است اگر ادعا کنیم که بررسی نمودها و مصادیق زبانی مرتبط با این دو نوع هیجان در یک زبان مشخص می‌تواند در آشکارسازی فرهنگ حاکم بر جامع موردنظر یاری‌رسان باشد. بنابراین، نظر به ماهیت فرهنگ وابستۀ هیجانات و رابطۀ تنگاتنگ میان زبان و فرهنگ، پژوهش کیفی حاضر بر آن است تا از رهگذر بررسی نمودهای زبانی مرتبط با این دو نوع هیجان در زبان فارسی، به فرهنگ کاوی این زبان همت گمارد. به‌منظور نیل به هدف موردنظر، پس از جمع‌آوری تعداد 756 نمونه از موارد مختلف کاربرد عبارات زبانی وابسته به مفاهیم «شرم» (نظیر شرمساری، روسیاهی، خجلت، ننگ، بی‌آبرویی، خجالت، خجول، حیا، آبرو، کم‎‌رو و ...) و «گناه» (همچون تقصیر، مقصر، گناه‌کار و ...) در موقعیت های مختلف طبیعی، نمونه های مذکور در بستر الگوی هایمز ( 1967 ) مورد تدقیق و واکاوی قرار خواهند گرفت . یافته های مقاله حاضر ضمن صحه گذاردن بر حاکمیت قوی‌تر و قدرتمندتر فرهنگ شرم محور نسبت به فرهنگ گناه محور در فرهنگ ایران، برای ویژگی جمع گرایی ایرانیان نیز مهر تأییدی به شمار می روند.

کلمات کلیدی