مناطق اطراف دریای خزر کم‌وبیش در طول تاریخ مورد استفاده بازرگانانی بود که به دنبال تجارت با ساکنان این منطقه و یا نواحی مجاور بودند. در دوره صفوی نیز تجارت در این مناطق و به‌خصوص در ناحیه قفقاز همچنان ادامه داشت و بازرگانان با تشکیل کمپانی­های تجاری و حمایت از سوی صاحبان قدرت در شهرهای تجاری این منطقه به دادوستد می­پرداختند. مراکزی مانند دَربند، شَماخی و بَردَعه مرکز مبادلات اکثر بازرگانان داخلی و خارجی بود و این ناحیه به‌عنوان شاهراهی برای ارتباط مراکز تجاری جنوب دریای خزر به شمال به شمار می­رفت. بااین‌همه، برخی موانع سیاسی و طبیعی، روند بازرگانی منطقه قفقاز و اطراف دریای خزر را کند و گاه متوقف می‌ساخت. همجواری ایران با قدرت­هایی چون روس­ و عثمانی و تلاش این قدرت‌ها برای دستیابی به دریای خزر و مناطق جنوبی و غربی آن که نقش مهمی در مناسبات تجاری عصر صفوی داشت، درگیری­‌های متعددی را میان ایران و آن کشورها به همراه می‌آورد که این امر رونق تجاری این منطقه و رفت‌­­وآمد کاروان­های بازرگانی را با محدودیت­هایی مواجه می­ساخت. علاوه‌براین، مشکلات جغرافیایی نیز در کند شدن روند تجارت این ناحیه دخیل بود. در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای، نقش و جایگاه دریای خزر و منطقه قفقاز در تجارت عصر صفوی، مبادلات بازرگانی در اطراف این دریا و ناحیه قفقاز و موانع و مشکلات موجود در مسیر بازرگانی این دوره بررسی خواهد شد.

کلمات کلیدی