خراسان در منابع عثمانی، بسته به دورۀ نگارش آن‌ها به اشکال متفاوتی بازتاب یافته است. هدف این پژوهش، نمایاندن چگونگی بازتاب داده‌های مربوط به خراسان در منابع ترکی عثمانی است که در آن اطلاعات جدیدی از منابع جغرافیایی عثمانی با تقسیم دورۀ زمانی متقدم و متأخر، استخراج و بررسی شده است. در این پژوهش، علاوه بر پرداختن به تفاوت‌های اطلاعات ضبط‌شده در منابع ترکی عثمانی و سیر تحولات آن‌ها، تلاش شده است تا در سه بخش وضع جغرافیایی خراسان، وضع فرهنگی و اجتماعی و سرانجام وضع اقتصادی به توصیف و بررسی اطلاعات منابع تاریخی ترکی عثمانی پرداخته شود. بر اساس پژوهش انجام شده، مشخص شده است که در منابع متقدم عثمانی با نمایندگی جهان‌نمای کاتب‌چلبی، توصیف محدودۀ جغرافیایی خراسان با تفصیل و تکریم همراه بوده، اما در ادوار متأخر عثمانی، از کم‌اهمیت بودن خراسان و محدودۀ جغرافیایی آن سخن رفته است. در بعد فرهنگی و اجتماعی، هر دو دسته از منابع، نگاهی به گذرا به موضوعاتی نظیر ابنیه، مذهب و مشاهیر داشته‌اند، اما مباحث قومی و زبانی و ارائۀ آمار و جمعیت از امتیازات منابع متأخر به شمار می‌آید. از حیث پرداختن به اقتصاد خراسان نیز، بازارها به‌طور مشترک کم‌تر مورد اعتنای منابع دو گروه است، اما معادن به‌رغم تفاوت انواع، در هر دو گروه منابع بازتاب چشمگیری داشته است. توجه به محصولات باغی در منابع متقدم، و توصیف منسوجات در منابع متأخر، از مواردی است که به‌رغم برجستگی در هر یک از شاخه‌ها، در منابع گروه دیگر مورد توجه قرار نگرفته است.

کلمات کلیدی