یکی از مباحث پرچالش در تربیت عرفانی، مسئله نیاز سالک به استاد و بایستگی آن در سلوک عرفانی است ولی بزرگان عرفان به دلایلی از ارائه بحث علمی و برهانی در این زمینه خودداری کرده‌اند، از این رو علی رغم اهمیت بسیار مسئله، کارکردهایی که استاد می تواند در تربیت سالک داشته باشد، تبیین و تحلیل کافی نشده اند. در میان عارفان مسلمان، جلال الدین محمد مولوی، با پذیرش اصل استادمحوری در سلوک، به تبیین دقیق عرفانی ابعاد این مسئله پرداخته است. در جستار حاضر تلاش شده است تا بیش از شصت بیت ناظر به مسئله از دفاتر مختلف مثنوی استخراج شود تا با شیوه توصیفی- تحلیلی و با روش تحلیل محتوای ابیات، دیدگاه مولوی در زمینه بایستگی استاد در سیر و سلوک عرفانی در هر یک از ابعاد شناختی و رفتاری مورد بازخوانی و تحلیل قرار گیرد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، چهار کارکرد استاد در بعد شناختی یعنی شناخت راه و مقصد، شناخت آفات و موانع، شناخت حوادث کشف و شهودی و شناخت تفاوت شاکله سالکان و نیز پنج کارکرد در حوزه رفتاری یعنی دستگیری و مراقبت برای ترقی به مقامات بالاتر، سرعت و سهولت بخشیدن به سیر، تأثیر ولایت باطنی استاد، رفع آفات، خطرات و موانع و دفع ضررهای محتمل ناشی از نبود استاد ، شناخته شده و دسته بندی گردیده اند که پژوهش پیش رو، حصول آنها را از نظر مولوی بدون راهنمایی، همراهی و دستگیری استاد خبره طریقت، ناممکن می‌داند.

کلمات کلیدی