نظریه خلافت میان اهل سنت واجد محور مشترک با نظریه ولایت فقیه است. از این رومبانی نظریه ولایت فقیه نیز در آثار متکلمین متقدم وجود داشته است در حالی که شکل ابتدایی آن در مقام عینیت، قرن ها بعد از غیبت صغری رخ داده است. این تئوری درگام اولیه بروز تاریخی خود با سه دیدگاه فقاهتی: ممنوعیت تعامل با نهاد دولت، مشارکت سیاسی در مواقع اضطراری و اباحه همکاری با حاکمیت بدلیل مصالح عمومی مواجه گردید که رویکرد سوم به دلایلی مورد اقبال صفویان قرار گرفت و گام به گام به تحقق خارجی ولایت فقیه انجامید. فقها بعد از دوره همکاری با سلطنت های شیعی، وارد مرحله نظارت بر قدرت و کنترل حکومت و سلاطین با استفاده از روشهای معمول در دنیا مثل تدوین قانون اساسی و تشکیل مجلس شدند. وقتی نظارت هم به نتیجه مطلوب نرسید، آن گاه به سراغ حکومت مستقیم فقیه رفتند. این پژوهش با روش اسنادی – تحلیلی در صدد بررسی سیر تحقق خارجی اصل خلافت و اصل ولایت فقیه است. یافته های تحقیق نشان می دهد تکوین نظریه ولایت فقیه گام به گام در حال تقویت بوده و در عینیت جامعه با رفع خفقان فکری شیعیان و تشکیل حکومت ها ی شیعی قابلیت ارائه و نهایتا تحقق حداکثری یافت. اما تئوری خلافت که تحقق عینی خود را با قوت از خلافت خلفای راشدین آغاز کرد در ظهور اجتماعی خود کم کم رو به ضعف گذارد بطوری که جای خود را به سلطنت داد و هم اکنون متروک گردیده است.

کلمات کلیدی