یکی از راه­های دست یافتن به معنا و مقصود اصلی گویندۀ متن، تحلیل ­معنایی واژگان آن از نگاه معناشناختی است. به کمک آن می‌توان رابطه‌ای قابل استناد میان زبان، تجربیات بیرونی، اندیشه‌ها و تجارب اجتماعی برقرار نمود. فهم درست معنای یک واژه نیازمند استفاده از روش‌های گوناگون معناشناسی است تا از طریق آن‌ها به توصیف دقیق معنای آن واژه دست یافت. در نظام تصوری نهج­البلاغه، علم به عنوان یکی از واژه‌های کلیدی به کار رفته که متناسب با آن واژه­های دیگری مطرح شده­اند. پژوهش حاضر با رویکرد روابط ­­معنایی به بررسی­ معنای علمدر نهج­البلاغه، از منظر روابط تقابل و هم­معنایی پرداخته است تا درک درست و عمیق­تری از مفهوم این واژه به ­دست آورد. حاصل این تحقیق نشان می­دهد حضرت (ع) واژگان «جهل»، «ظنّ»، «هوی» و... را در رابطۀ ­تقابل معنایی بـا علـم، و واژه­های­ «­تدبّر»، «تفکّر»، «تعقّل»، «حکمت»، «معرفت»، «بصیرت» و... را در رابطۀ هم­معنایی با علم در ­مـتن نهج‌البلاغه به عنوان واژة­ جایگزین آن به کار برده و معنای ­علم را از آن‌ها استخراج نموده که علاوه بر داشتن تاثیر فراوان بر زیبایی‌آفرینی در تبیین مفاهیم و آشکارتر نمودن بعضی معانی، موجب توسعۀ دستگاه معنا­شناختی آن عصر نیز گردیده­ که برخاسته از فصاحت و بلاغت این متون می­باشد. بررسی چگونگی جایگزینی این واژگان به‌جای علم بیانگر گستردگی دایرۀ­ ­معنایی علم در نهج­البلاغه است که در یک‌سوی آن صاحبان و دارندگان­ علم قرار­ دارند و با درک و شناخت درست به یقین و اطمینان قلبی می­رسند و با هدایت و راهنمایی در مسیر­ حق قرار می­گیرند. در سوی دیگر افرادی هستند که نسبت به حق و حقیقت شناختی ندارند و با ظن، تردید و جهالت سرگردان و گمراه می­شوند. نقطۀ تمایز این دو گروه از انسان­ها به معنای معرفتی­ای که از علم فهمیده می­شود، بستگی دارد.

کلمات کلیدی