سابقه و هدف: اکثر خاک‌های مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران دارای کمتر از یک درصد ماده آلی هستند که این مسأله سبب کاهش کیفیت برخی از ویژگی‌های فیزیکی خاک ازجمله کاهش پایداری خاکدانه‌ها، تخریب ساختمان خاک و کاهش هدایت هیدرولیکی اشباع می‌شود؛ این شرایط موجب افزایش رواناب و فرسایش می‌گردد. با توجه به اهمیت و نقش مواد آلی در پایداری ساختمان خاک از یک‌سو و وجود سدیم و پتاسیم در کود گاوی و اثرات مخرب آن‌ها بر ساختمان خاک از سوی دیگر این پژوهش با هدف بررسی تأثیر کود گاوی، لجن فاضلاب و کاتیون پتاسیم بر شاخص های پایداری ساختمان خاک انجام شد. مواد و روش ها: در این پژوهش تاثیر کود گاوی و لجن فاضلاب شهری در سه سطح صفر، 1 و 2 درصد و شوری محلول-های حاوی پتاسیم (کلرید پتاسیم) در سه سطح شوری 1، 3 و 5 دسی زیمنس بر متر در سه تکرار به‌صورت طرح کاملاً تصادفی در قالب آرایش فاکتوریل برای مقایسه تیمارها بر شاخص های پایداری ساختمان خاک مطالعه شد. تیمارهای یک و دو درصد کود گاوی و لجن فاضلاب به خاک اعمال شده و خاک تیمار شده در گلدان یک کیلویی ریخته شد. به همه گلدان‌ها در ابتدا 300 میلی‌لیتر آب شهری اضافه شد تا به حالت اشباع برسد. سپس، آبیاری با محلول های حاوی KCl آغاز شد و هر 7 رو ز یک‌بار 200 میلی‌لیتر محلول KCl به گلدان‌ها افزوده شد. این دوره آبیاری 8 هفته به طول انجامید و بعد از گذشت 8 هفته شاخص‌های پایداری ساختمان خاک شامل شاخص پایداری نرمال، میانگین هندسی قطر خاکدانه ها و درصد تخریب خاکدانه ها اندازه گیری شدند. تجزیه‌وتحلیل آماری داده ها توسط نرم‌افزار آماری JMP8 انجام شد. مقایسه میانگین‌ها با استفاده از آزمون LSD و در سطح یک درصد انجام شد. یافته‌ها: نتایج شاخص های پایداری ساختمان خاک نشان داد که تیمار لجن فاضلاب اثر مثبت بر میانگین هندسی قطر خاکدانه ها (GMD) و درصد تخریب خاکدانه (PAD) داشت، درحالی‌که تیمار کود گاوی به دلیل بالا بودن سدیم و تا حدودی پتاسیم آن و اثرات مخرب این دو بر پایداری خاکدانه بر اکثر پارامترهای پایداری ساختمان خاک به‌جز شاخص پایداری نرمال (NSI) اثر منفی داشت. به طور کلی میانگین هندسی قطر خاکدانه ها در تیمار بدون ماده آلی و شوری سه دسی زیمنس بر متر کمترین و در تیمار یک درصد لجن فاضلاب و همین سطح شوری بیشترین مقدار بودند. همچنین شاخص NSI به ترتیب در تیمارهای شوری سه دسی زیمنس بر متر و بدون ماده آلی کمترین و در شوری یک دسی زیمنس بر متر و یک درصد کود گاوی بیشترین مقدار بود. درصد تخریب خاکدانه ها نیز در شوری های کمتر از سه دسی زیمنس بر متر در بیشتر تیمارها کاهش معنی داری نشان داد، در حالی که در شوری پنج دسی زیمنس بر متر به دلیل افزایش میزان پتاسیم و اثر مخرب آن بر پایداری ساختمان خاک تغییرات آن معنی دار نبود. نتیجه‌گیری: . با توجه به اثر مثبت لجن فاضلاب شهری در پایداری خاکدانه در کوتاه‌مدت در این مطالعه، و مقرون‌به‌صرفه بودن لجن فاضلاب پیشنهاد می شود اثر افزودن لجن فاضلاب به زمین‌های کشاورزی طی دوره‌های چندساله بر شاخص های پایداری ساختمان خاک موردبررسی قرار گیرد.

کلمات کلیدی