دولت ایران در سده اخیر به ابزارهای مختلف برای تغییر رفتار کشورهایِ هدف متوسل شده است. یکی از این ابزارها «اقتصادی» است. توسل به ابزارهای اقتصادیِ ملی و فراملی برای تغییر رفتار دولتِ هدف «کشورداری اقتصادی» نامیده می‌شود. این نوع از کشورداری ابزار مهم سیاست خارجی در پیشبرد «توسعه اقتصادی» است. مطالعه موردی برای فرضیه مذکور در نوشتار حاضر ایران و افغانستان هستند. مطالعه نقش سیاست خارجی بر توسعه به‌وسیله کشورداری اقتصادی روزنه‌ای جدید پیرامون مطالعات سیاست‌گذاری عمومی و توسعه در ایران است. هدف پژوهش «تبیین تاریخی-علی»ِ اهمیت ابزارهای اقتصادیِ فراملی در توسعه جوامع است. پرسش مقاله بدین شرح است: کشورداری اقتصادی ایران درقبال افغانستان (1398-1298ش.) چه فرایندی را طی کرده است؟ براساس یافته‌های پژوهش سیاست خارجی ایران در دولت پهلوی اول ازطریق ابزارهای سیاسی و دفاعی ازجمله پیمان‌های مودت و در پهلوی دوم تحت تأثیر مدرنیزاسیون از ابزارهای اقتصادی همچون حمایت‌های مالی و موافقت‌نامه‌های تجاری درصدد تغییر رفتار خارجی دولت افغانستان بود؛ اما پس از سقوط پهلوی ابزارهای نظامی به‌علت ایدئولوژی‌های انقلاب اسلامی 1357 و کودتای کمونیستی 1357 در افغانستان جایگزین ابزارهای اقتصادی شد؛ ازجمله حمایت‌های تسلیحاتی ایران از مجاهدین افغان علیه دولت کابل. پس از سقوط طالبان ایران به‌تدریج به ابزارهای اقتصادی متوسل شد که یکی از نتایج آن تبدیل‌شدن ایران به بزرگ‌ترین شریک تجاری افغانستان طی چند سال گذشته است. مقایسه دوره‌های یادشده نشان می‌دهد که ابزارهای اقتصادی بیش از سایر ابزارها منافع و همگرایی دو کشور را تحقق ساخته است. لذا ابزارهای اقتصادی فراملی از ضرورت‌های گریزناپذیر در توسعه کشورهاست.

کلمات کلیدی