نگارش تاریخ های محلی در ایران در قلمروی حکومت های محلی به ویژه تا پیش از حکومت صفوی رونق داشت. در این دوران، تاریخ های فراوانی ذیل نام شهرهای ایران به رشته تحریر درآمد. در این میان دامنه‏هاى شمالى کوه هاى البرز به سبب وضع طبیعى آن، از دوران باستان، مرکز ظهور سلسله‏هاى گوناگونی از شاهان محلی بوده است. از این رو، مورخان محلى کتب تاریخى بیشترى درباره آنها نوشته‏اند. از آخرین تواریخ این گونه ی تاریخ نگاری، کتاب تاریخ مازندران به قلم ملاشیخعلى گیلانی است که در سال 1044قمری تألیف شده است. زمانی که مازندران همچون فارس و خراسان و آذربایجان ذیل سلطه مستقیم حکومت مرکزى صفویه قرار گرفت. از این رو، مطالعه و بررسی ابعاد مختلف تاریخ نگاری کتاب مازندران گیلانی به عنوان اثری به یادگار مانده از آخرین تاریخ نگاری های محلی منطقه شمال ایران حائز اهمیت است. این پژوهش قصد دارد با روش توصیفی از یکسو موضوعات متنوع این کتاب را استخراج و در طبقات مشخص دسته‌بندی نماید و از سوی دیگر مولفه های تاریخ نگاری ملاشیخعلی را مطالعه کند. نتایج این واکاوی نشان می دهد که کتاب «تاریخ مازندران» افزون بر اطلاعات و داده های سودمند از اوضاع سیاسی و نظامی در دوره حکومت های محلی مازندران و شرح چگونگی درگیری های آنان با شاهان صفوی، آگاهی های مفیدی درباره مسائل جغرافیایی همچون موقعیت جغرافیای شهرها، قریه‌ها و نیز موضوعات اجتماعی، فرهنگی چون شرح حال فرمانروایان و اشراف و سادات مازندران، آداب و رسوم، مدارس، کاروانسراها و نیز موضوعات اقتصادی ارائه داده است. همچنین، نظام فکری و اندیشه های شیخعلی گیلانی بر مولفه هایی همچون ایرانگرایی یا ملی، گرایشات شیعی و همدلی با حکومت صفوی استوار بوده است.

کلمات کلیدی