سابقه و هدف: کشت مخلوط گیاه دارویی ریحان با حبوبات و بقولات به سبب اختلافات مورفولوژیک و مهمتـر از آن، تثبیـت بیولوژیکی آنها میتواند گامی در جهت پایداری در کشاورزی و همچنین پرهیز از مصرف نهادههای شیمیایی و بنابراین تولیـد محصولی با سلامت بیشتر باشد. از اینرو، اهدافی که از انجام این آزمایش مد نظر بود عبارت از: ارزیابی و مقایسه شاخصهای مختلف رشد، عملکرد و سودمندی اکولوژیک و اقتصادی ریحان با لوبیاسبز در کشتهای خالص و نسبتهای مخلوط جایگزینی در شرایط آب و هوایی مشهد بود. مواد و روشها: آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 98-1397 انجام شد. تیمارها عبارت بودند از 1 (کشت خالص لوبیاسبز (P ،(2 (و کشت خالص ریحـان ( O (و نیز نسبتهای کشت مخلوط جایگزینی این دو گیاه شامل 3 (نسبت 3:1 لوبیاسبز و ریحان (P1O3 ،(4 (نسبت 2:2 لوبیاسـبز و ریحان (P2O2 (و 5 (نسبت 1:3 لوبیاسبز و ریحان (P3O1 .(مقادیر روزانه روند شاخصهای رشد در طول دوره رشد گیاهـان با استفاده از توابع مربوطه برآورد شد و در پایان فصل رشد، عملکرد نهایی گونههای مخلوط (غلافهای تـازه لوبیاسـبز و بـذر خشک ریحان) اندازهگیری و شاخصهای مرتبط با سودمندی کشت مخلوط شامل نسبت برابری زمین (LER ،(شـاخص افـت واقعی عملکرد (AYL (و شاخص سودمندی پولی (MAI (محاسبه شد. برازش توابع، تجزیه و تحلیـل آمـار ی دادههـا و رسـم .شد انجام MS Excel 2016 و SAS v 9.2 ،Slide Write ver2.0 نرمافزارهای از استفاده با بهترتیب شکلها یافتهها: بیشترین شاخص سطح برگ در کشت خالص لوبیاسبز و ریحان به ترتیب به میزان 4/3 و 3 و کمترین آن برای لوبیاسبز در تیمار P1O3) 2/0 (و برای ریحان در تیمار P3O1) 2 (بود. همچنین، تجمع ماده خشک در کشت خالص لوبیاسبز 973 گرم در متر مربع و در کشت خالص ریحان 1654 گرم در مترمربع و کمترین تجمع ماده خشک لوبیاسبز در تیمار P1O3) 44 گرم در متر مربع) و در ریحان در تیمارP3O1) 755 گرم در متر مربع) بود. بیشترین میزان رشد لوبیاسبز و ریحـان در کشـت خـالص آنها به ترتیب 56/20 و 92/17 گرم در متر مربع در روز بود. میانگین رشد نسبی لوبیاسبز نیز در تیمار P1O3 04/0 گرم بر گرم در روز و در ریحان در تیمار خالص 03/0 گرم بر گرم در روز بیشترین میـ زان رشـد نسـب ی بـود. بـ یشتـر ین میـزان سـرعت اسیمیلاسیون خالص در لوبیاسبز در تیمار خالص (3/8 گرم بر متر مربع در روز) و تیمار خالص ریحان (05/8 گرم بر متر مربع در روز) بود. هیچ عملکرد اقتصادی برای لوبیاسبز در تیمارهای P1O3 و P2O2 ایجـاد نشـد از ایـن رو، تمـامی شـاخص هـای سودمندی کشت مخلوط شامل نسبت برابری زمین (LER ،(شاخص افت واقعی عملکرد (AYL (و شاخص سـودمندی پـولی (MAI(در این تیمارها منفی بود. همچنین، بالاترین عملکرد محصول ریحان در تیمار P1O3 بهدست آمد که اختلاف معنیداری نیز با کشت خالص آن نداشت و تنها در همین تیمار بود که شاخصهای سودمندی مـورد مطالعـه مثبـت و بـه کشـت خـالص ارجحیت داشت. نتیجهگیری: یافتهها به خوبی عدم سازگاری مطلوب ریحان با لوبیاسبز در کشت مخلوط را بهدلیل قدرت کم رقابت و مغلوبیـت لوبیاسبز در کشت مخلوط با ریحان نشان داد. اگرچه کشت مخلوط در تیمارهای P3O1 از نظر اقتصادی و اکولوژیک سـودمند بود اما به دلیل مدیریت زراعی پیچیدهتر کشت مخلوط ردیفی لوبیاسبز و ریحان پیشنهاد میشود کـه گیـاه دیگـری از لگـوم یـا حبوبات که دارای خصوصیات مطلوبتر از لحاظ سازگاری اکولوژیک و عدم تداخل نیچهـای اکولوژیـک بـا ایـن گیـان باشـد جایگزین گیاه لوبیاسبز در سامانههای تولید گیاه دارویی ریحان گردد.

کلمات کلیدی