یشینه و اهداف: تغییر رویکرد کاربران در جستجو و دستیابی به اطلاعات، از جمله محتوای آموزشی، از روش­های سنتی به استفاده از قابلیت­های شبکه­های اجتماعی، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران حوزة تعامل انسان و اطلاعات قرار گرفته است. همچنین دسترس­پذیری، کاربردپذیری، توانایی جذب مخاطب و ارائه محتوای مفید، شخصی­سازی شده و قابل اعتماد؛ فرصت­های نوینی را برای تولید و اشاعة محتوای آموزشی به خصوص در اینستاگرام، یکی از پرکاربَرترین شبکه­های اجتماعی در ایران فراهم کرده است. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف کشف و شناخت مؤلفه­های موفقیت در تولید و اشتراک محتوای آموزشی انجام شد. بررسی تجربه‌های صفحه‌های موفق در تولید و اشتراک اطلاعات، ترسیم شبکه مضامین اطلاعات، رفتار برچسب‌گذاری و استفاده از ابرداده جهت بهبود یافت‌پذیری و کشف عوامل و اولویت‌های کاربران در پذیرش محتوا از اهداف این پژوهش به شمار می­رود. روش­ها: برای انجام این پژوهش، از پژوهش کیفی و تحلیل مضمون استفاده شد. 30 صفحه با محتوای آموزشی به صورت نمونة هدف‌مند و بر اساس رویکرد افزارسنجی رقابتی از رویکردهای پژوهش معماری اطلاعات، انتخاب شدند و روش سه‌سویه‌سازی برای روایی و پایایی پژوهش نیز به کار رفت. تجزیه و تحلیل داده­ها با نرم­افزار تحلیل کیفی مکس­کیودا پرو 3/12 انجام پذیرفت. پژوهش در چارچوب معماری اطلاعاتِ روزنفلد و مورویل، و در سه بُعد بافت، محتوا و کاربر انجام شد. در بعد بافت، به اهداف و انگیزه­های اشتراک اطلاعات با استفاده از نظریه استفاده و رضامندی پرداخته شد. در بُعد محتوا، یافت­پذیری اطلاعات با تحلیل رفتار برچسب­گذاری اجتماعی؛ مشخصه­های تصویر در ُپرپسندترین پست­های صفحه­های مورد بررسی با استفاده از نظریه­های درگیر کردن کاربر و تجربه خوشایند، و میزان ارتباط آن‌ها با موضوع اصلی صفحه مورد بررسی قرار گرفت. در بعد کاربر به مشخصه­های تولیدکننده موفق محتوا و محتوای موفق در جلب نظر کاربر پرداخته شد. به این منظور از تحلیل نظرات کاربران، تولیدکنندگان موفق محتوا، کارشناسان تولید محتوا در شبکه اجتماعی اینستاگرام استفاده شد. یافته­ها: یافته‌های پژوهش نشان داد مؤلفه‌های متعددی باعث بهینه‌سازی جستجو و یافت‌پذیری اطلاعات ‌شده­اند. مشخص شد در بعد بافت، کاربران در کنار اهدافی چون آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی به دنبال اهداف اقتصادی، بهره شخصی، منفعت بین‌فردی، شهرت، کسب موقعیت اجتماعی و برقراری تعامل اجتماعی نیز بودند. در بعد محتوا و یافت­پذیری، و بررسی رفتار برچسب­گذاری اجتماعی؛ نتایج نشان داد صفحه­ها خط‌مشی مشخص و تقریباً ثابتی در استفاده از هشتگ‌ داشتند، همچنین از هشتگ‌های موضوعی و مرتبط با محتوا، و انحصاری برای شخصی‌سازی و برندسازی محتوا استفاده کرده بودند. مشخص شد تولیدکنندگان محتوای این صفحه­ها، بیشتر از برچسب‌ها و هشتگ‌های موضوعی، متداول و انحصاری و کم‌تر از هشتگ‌های تأکیدی و انتقادی استفاده کرده بودند. نوع برچسب‌های اختصاص داده شده بستگی به بافت‌ صفحه‌ها نیز داشت. همچنین یافته‌ها نشان داد 76 درصد از هشتگ‌های مورد بررسی با مضمون محتوای به اشتراک گذاشته شده همخوانی داشتند. در مورد مشخصه­های تصویر در پُرپسندترین پست­های مورد بررسی، نتایج نشان داد استفاده از مشخصه تصویرِ انسان، شخصیت‌های برجسته هنری، علمی و ادبی و طبیعت در مشخصه‌های تصویر و مضامین خانواده، عشق، و مذهبی در این پست‌ها وجود داشتند و بیش از 80 درصد محتوای پسند شده از سوی کاربران به مضمون محتوای صفحه‌های مورد بررسی اختصاص داشت. مؤلفه‌های موفقیت پذیرش محتوا از سوی کاربران شامل کیفیت، آگاهی‌بخشی، اعتبار، داشتن ارزش افزوده، تخصصی، انگیزه‌بخش، سرگرم‌کننده، منحصربه فرد، مرتبط، واقع‌گرا، روزآمد، شخصی‌سازی شده و خلاقانه بودن، داشتن قابلیت اجرا و اشتراک بودند. برخورداری از تعهد، خلاقیت، اعتبار، تخصص، هویت مشخص، مولد بودن و پرهیز از نسخه‌برداری بدون ذکر منبع، انتقادپذیر بودن، داشتن رفتار هوشمندانه، صبر و بردباری، روحیه همکاری و ارتباطات قوی، آشنایی با ابزارهای تحلیلی بستر ارائه و همسو بودن با تحولات و روزآمدسازی‌ آن نیز از ویژگی‌های تولیدکننده موفق محتوا بودند. نتیجه­گیری: نتایج پژوهش نشان داد تجربه‌های موفق در سه بعد بافت، محتوا و کاربر، مشخصه‌ها و مؤلفه‌های ویژه‌ای را به کار بستند که می‌تواند الگوی مناسبی برای تولیدکنندگان محتوا در این شبکه باشد. این مؤلفه­ها در 5 مرحله نظریه اشاعه نوآوری­ها گنجانده شده­اند و شامل مواردی چون استفاده مناسب از هشتگ­های موضوعی و انحصاری، شبکه­سازی، استفاده از سامانه پیشنهادگر؛ وجود اطلاعاتی از هویت و تخصص نویسنده، تماس با وی، دنبال­کنندگان معتبر، تعداد دنبال­کننده، حضور در بسترهای دیگر، محتوای انگیزشی، اثربخش و جذاب از نظر بصری، ربط، استفاده مناسب از مشخصه­های تصویر، محتوای اطلاع­دهنده، آموزشی، دارای ارزش افزوده، کیفیت، صحت، و دقت می­باشد.

کلمات کلیدی