چکیده مناطق آزاد تجاری به عنوان بخش مهمی از پازل توسعه اقتصادی کشورها محسوب می‌شوند و به مثابه پل ارتباطی نقش مهمی در مبادله کالا و حمل و نقل دریایی و خشکی و پیوند بین مناطق دارند. جمهوری اسلامی ایران با قرار گرفتن در مرکز ثقل ارتباطی کشورهای حاشیه دریای خزر و قفقاز با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و جنوب آسیا داری موقعیت ژئوپلیتیکی بی‌نظیری برای ترانزیت کالا و خدمات است؛ ضمن اینکه با داشتن 2700 کیلومتر نوار ساحلی در شمال و جنوب کشور و دسترسی به آب‌های آزاد جهان و همچنین دارابودن بنادر مختلف به عنوان یک پل ارتباطی مهم تجارت جهانی شناخته می‌شود. از اینرو می‌تواند با بهره‌گیری از این موقعیت نقش مهمی در همگرایی منطقه‌ای میان کشورهای حاشیه دریای خزر، قفقاز و آسیای مرکزی ایفا کند. یکی از سازمان‌هایی که در همکاری‌های منطقه‌ای میان کشورهای این منطقه نقش دارد اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. این اتحادیه یک سازمان بین‌المللی برای ادغام اقتصاد منطقه‌ای است که از سال 2015 با عضویت 5 کشور روسیه، بلاروس، قزاقستان، ارمنستان و قرقیزستان کار خود را آغاز کرده است. ایران از سال 1398 با بستن توافقنامه منطقه آزاد تجاری اوراسیا با کشورهای عضو به مدت سه سال به عضویت موقت در این اتحادیه درآمده است که با خاتمه سه سال عضویت موقت، زمینه لازم برای عضویت ایران در این اتحادیه فراهم می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و با استناد به منابع معتبر به دنبال بررسی فرصت‌ها و چالش‌های مناطق آزاد و نقش آن در همگرایی منطقه‌ای با تاکید بر بندرانزلی از طریق اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد درجه ثبات سیاسی، چگونگی باورهای اقتصادی- اجتماعی، اجماع نظر در مورد هدف‌ها و منافع و آسیب‌های مناطق آزاد، حمایت یا عدم حمایت همه جانبه دولت و بالاخره برخورداری یا نارسایی‌های نرم‌افزاری (قوانین و مقررات و شناخت‌ها) و سخت‌افزاری (زیربناها و تاسیسات) می‌تواند بیشترین تاثیر را در استفاده یا عدم استفاده از مناطق آزاد به عنوان ابزار توسعه و نیز موفقیت و یا ناکامی این مناطق در همگرایی منطقه‌ای داشته باشد.

کلمات کلیدی