سیاست خارجی ایرانِ پساانقلاب، ویژگی‌های چهارگانه داشته است: انقلابی‌گرا (پیوسته‌بی‌ثبات)، امت‌گرا (فقدانِ مصداق)، جهان‌وطن (مخالفِ هابیتوس چیره) و واکنش‌گرا (درگیرِ گذشتۀ ازدست‌رفته). زین‌سبب، یکی از دشواره‌های بزرگ نظام سیاسی ایران، فقدان تواناییِ تبدیل سیاست خارجی به مسألۀ بنیادینِ کشورداری است؛ تاجایی‌که، درپیش‌گرفتنِ یک سیاست خارجی عقلانی و حسابگر و مسالمت‌جو، برای ادخال و ادغام در نظام جهانی، هنوز نتوانسته است سبب‌سازِ «‌جمع‌شدنِ دورِ پرچم یا تجدید پیمان با حکومت» (Rally Round the Flag) گردد. سیاست خارجی، اقدامات یک دولت است در مواجهه با محیط پیرامون و دربرگیرندۀ حوزه‌های پنج‌گانۀ همسایه، منطقه، فرامنطقه، بین‌المللی و جهان، است. سیاست خارجی کشورها، در مواجهه با محیط‌های پنج‌گانه، می‌تواند کامروا یا ناکام (مطلوب و یا نامطلوب) نام بگیرد. سیاست خارجی مطلوب عبارت است از حدّاکثر‌سازی منافع ملّی از طریق کنش‌گری‌ هدفمند با کمترین هزینه‌ها در نظام بین‌المللی. سبک رفتار کشورها در نظام بین‌الملل، چهارگانه است: بین‌المللی‌گرایی (ائتلاف و اتحاد و افزون‌سازی قدرت)، انزواگرایی (درخودماندگی و خودنابودشوندگی)، مصالحه (آزادسازی نیرو و تغییر آرایش و افق‌گشایی) و ستیزه‌جویی (درجازنی و عقب‌ماندن از قافله). اما، کوهِ سرگردانِ سیاست خارجی ایران، در هروله‌ای پرشتاب میانِ «شعب ابی‌طالب»‌ و «رفع فتنه در عالم»، در رفت‌وبرگشتی بیهوده است و از دوگانۀ انزوا و ستیز، بیرون نمی‌آید و از بین‌الملل‌گرایی و مصالحه، می‌هراسد. سیاست خارجی ایران، گرفتارِ ساربان‌سرگردان است‌ و نمی‌تواند از دوگانۀ کنج‌نشینیِ خودآزار و خشونت‌ورزیِ بی‌آرام‌وقرار، بیرون آید. ریشۀ سرگردانی، نهان و نهفته در دکترینِ ملغمه‌ای انقلاب اسلامی است؛ وزان سیراب است و در زیر چترِ چندرنگِ ایدئولوژیک، پروار شده و بیش‌فعال گشته است.

کلمات کلیدی