هدف:پژوهش حاضر به تبیین اهمیت، توسعه و مرمت راه مشهد-عشق‌آباد در دوره قاجار از 1305تا 1344ه.ق. پرداخته است. بررسی اهمیت راه تجاری مشهد-عشق‌آباد،احداث،تعمیر،توسعه، تغییر و عوامل موثر در مسیر راه شوسه مزبور، هدف این پژوهش است. روش/رویکرد پژوهش:این مقاله با تکیه بر اسناد موجود در اداره اسناد‌و‌تاریخ‌دیپلماسی وزارت‌ امور‌خارجه و اسناد موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با روش توصیفی-تحلیلی نوشته شده است. یافته‌های پژوهش: نویسندگان مقاله، بعد از بررسی و تحلیل اسناد به روش استقرائی چنین دریافته‌اند که عوامل متعددس از داخل و خارج در روند پیشرفت و یا کندی احداث،توسعه،تعمیر و تغییر مسیر راه تجاری مشهد-عشق‌آباد، در بازه زمانی مورد نظر، تاثیر گذاشته‌اند. کوشش‌های ابوالقاسم ملک‌التجار که امتیاز احداث و توسعه این راه را در اختیار داشت، حمایت و پیگیری‌های برخی تجار و دولتمردان ایرانی و نیز پیگیری‌های برخی تجار و دولتمردان روسیه از مهم‌ترین عوامل موثر در روند پیشرفت احداث و توسعه این راه تجاری بود. واکنش و اعتراض گروهی از مالکان زمین‌های دو سوی این راه و نیز مخالفت برخی تجار مشهد نسبت به اهداف سودجویانه دارندگان امتیاز در تغییر مسیر راه تاثیر داشته‌است و در برخی مواقع، دخالت سفارت‌ و تجار‌ روسیه بر روند کندی احداث و توسعه این راه بازرگانی بی‌تاثیر نبوده است. علاوه بر این، عوامل دیگری نیز بر کندی روند احداث و نوسازی این راه موثر بوده‌است که از این میان می‌توان به کمبود امکانات و منابع مالی ،تغییر مسیر راه، مخالفت برخی تجار، اخذ راهداری و دخالت‌های دولت روسیه اشاره کرد. به رغم وجود این موانع و مخالفت‌ها، حاج غلامرضا رئیس‌التجار (پسر ابوالقاسم ملک‌التجار) برای سهولت رفت ‌و ‌آمد مسافران و حمل‌‌ونقل مال‌التجاره در ‌آن مقیاس که نیاز بود، مسیر راه را تغییر داد. این مساله هرچند در کوتاه ‌مدت زیان اقتصادی برای برخی افراد درپی داشت اما بلندمدت در تعاملات تجاری و به تبعِ آن سود تجار مشهد و خراسان و توسعه شهر مشهد نقش‌مهمی ایفا کرد.

کلمات کلیدی