اهداف: مطالعه به‌منظور بررسی اثر کودهای آلی، زیستی و شیمیایی بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه خرفه انجام گردید. مواد و روش‌ها: آزمایش در سال‌های زراعی 94-1393 و 95-1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه بیرجند به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایش بر اساس ترکیبی از چهار منبع تأمین‌کننده نیتروژن شامل کود گاوی، ورمی‌کمپوست، کود شیمیایی (NPK) و شاهد (بدون اعمال هیچ‌گونه کودی) و نیز چهار نوع کود زیستی شامل نیتروکسین (شامل ازتوباکتر و آزوسپیریلوم)، میکوریزا Glomus intraradices))، بیوسولفور (شامل تیوباسیلوس همراه با گوگرد) و شاهد (بدون هیچ‌گونه کودی) بودند. صفات مورد مطالعه در این آزمایش شامل عملکرد زیست‌توده، عملکرد دانه، درصد نیتروژن و فسفر زیست‌توده، مقدار نیتروژن و فسفر زیست‌توده، کارایی جذب نیتروژن و فسفر، کارایی فیزیولوژیک نیتروژن و فسفر بر اساس دانه، کارایی زراعی نیتروژن و فسفر بر اساس دانه بودند. یافته‌ها: نتایج نشان داد که اثر منابع تأمین کننده نیتروژن بر تمامی صفات مورد مطالعه (به‌جز کارایی فیزیولوژیک نیتروژن دانه) معنادار بود. بیشترین عملکرد دانه (29/1959 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد زیست‌توده (43/9782 کیلوگرم در هکتار) از تیمار کود شیمیایی (NPK) حاصل شد که تفاوت آماری معنا‌داری با کود گاوی نداشت. همچنین، بیشترین شاخص‌های کارایی نیتروژن از تیمار کود شیمیایی (NPK) بدست آمد. این در حالی بود که در کارایی زراعی نیتروژن دانه تفاوت آماری معنا‌داری بین تیمار کود شیمیایی و گاوی مشاهده نشد. بیش‌ترین درصد فسفر و غلظت فسفر زیست‌توده از تیمار کود شیمیایی (NPK) حاصل شد. در حالی که با مصرف کودهای آلی و شیمیایی از میزان کارایی مصرف فسفر کاسته شد. اثر کودهای زیستی بر اکثر صفات مورد مطالعه (به‌جز درصد فسفر زیست‌توده) معنا‌دار نبود. برهمکنش منابع تأمین نیتروژن و کود زیستی بر اغلب صفات مورد مطالعه (به‌جز عملکرد دانه، کارایی زراعی نیتروژن و فسفر دانه) معنا‌دار بود. نتیجه گیری: بر اساس نتایج این آزمایش، با در نظر گرفتن اثرات زیست‌محیطی و افزایش کارایی مصرف نیتروژن جهت تولید پایدار دانه خرفه در منطقه بیرجند می‌توان از تیمار کود گاوی به‌عنوان جایگزین کود شیمیایی NPK استفاده نمود.

کلمات کلیدی