زمان یکی از عناصر مهم در روایت است. دو نوع زمان در روایت وجود دارد: زمان ساعتی یا تقویمی و زمان روایی. راوی با استفاده از زمانِ روایی و عواملی دیگر سرعت روایت را در راستای هدفش از روایت، افزایش یا کاهش می دهد. حکایت نرد بازی کردن طغانشاه و سرودن یک دوبیتی توسط ازرقی در حکایت ششم از مقالة دومِ چهارمقالة نظامی عروضی آمده است. دولتشاه سمرقندی در تذکره الشعراء و فخرالدین علی صفی در لطایف الطوایف نیز این حکایت را بیان کرده اند. سه نویسندۀ مذکور یک واقعه را به سه شکل متفاوت روایت نموده اند. این جستار بر آن است تا با بررسی عنصر زمان در سه روایت، ضمن مشخص نمودنِ میزان سرعت روایت، عوامل مؤثّر بر افزایش یا کاهش آن را در هر کدام از روایت ها برشمارد. سرعت روایت در چهارمقاله نسبت به دو روایت دیگر کمتر است. از جمله عوامل مؤثر بر کاهش سرعت روایت در چهارمقاله می توان به این موارد اشاره نمود: توصیف، گذشته نگری، شخصیت پردازی، نثر ادبی و شاعرانه، حضور راوی، تعهد راوی نسبت به هدفش، عدم رعایت نشانه ها بر اساس الگو و رعایت الگوی ساختار روایی. حذف و نقل از جمله عوامل افزایش سرعت در روایت های تذکره الشعراء و لطایف الطوایف به شمار می آیند.

کلمات کلیدی