در نمایش‌نامۀ «در انتظار گودو»، دو انسانِ ولگرد و فقیر به‌نام‌های گوگو و دی‌دی، درانتظارِ آمدن فردی نشسته‌اند به‌نامِ گودو، که نمی‌دانند کیست و البته هیچ‌وقت هم نمی‌آید. مشروطه‌‌خواهانِ ایرانی هم، در انتظارِ مشروطه‌ای نشسته بودند که نمی‌دانستند چیست، در سراسرِ تاریخ ایران وجود نداشت و سرانجام هم نیامد. پرسمانِ حقوق و سیاست در ایران معاصر، این است‌که پدیدارهای بی‌پیشینه در بافتار اجتماعی کشور، چگونه بازآفرینی شده‌اند. نمادِ حقوقی مدرنیته، چیزی است‌که در پارسی‌گردانیِ نادرست، «قانون‌اساسی» نامیده شده است. آنچه کانستیتییوشن نام گرفته است، نه یک واژه و مفهوم، بلکه فرآیندی تاریخی است‌که مالامال از انباشتگی و آمیختگیِ اندیشه و رویداد و نهاد است. Constitution، چندمعنایی است؛ فراتر از واژه، پنداره‌‌ای است دوراستایی: چارچوب (سامان) و چارچوب (مرز). Constitution، در تاریخِ فلسفۀ سیاسیِ غرب، همان‌سان که چارچوب همچون سامان بوده، چارچوب همچون مرز نیز بوده است. ریخت‌گرفتنِ پایه‌های غربِ نوآیین، فرآوردۀ یونان است. اندیشۀ یونان کلاسیک، پدیدآورندۀ کانستیتییوشن همچون سامان بوده است و نه مرز. ازدیگرسو، ریخت‌گرفتنِ ساختارمندی قدرت سیاسی در غرب، وام‌دارِ چارچوب‌سازی / نهادسازیِ روم نیز بوده است. روم باستان، افزون بر پدیدآوردنِ کانستیتییوشن همچون سامان، نوآوری‌هایی داشته است‌که کانستیتییوشن را به بسته‌مرزبودنِ قدرت سیاسی، نزدیک می‌کرد. پس‌ازآن، رنسانس است؛ دورۀ سی‌صدسالۀ میان قرون وسطا و روزگار مدرن ‌که باززیستن و دگرگشتِ ژرفِ اروپا بود با بهره‌گرفتن از بازماندۀ یونان و روم که به روزگارِ روشن‌گری، فرجام یافت. نوزایش همچون باززنده‌سازِ یونانِ کلاسیک و رومِ کهن، نوآوری‌های گونه‌گون داشت که مایۀ ریخت‌گرفتنِ پیش‌آغازه‌های کانستیتییوشن شد. رنسانس، در پیدایشِ Constitution، دو کارویژه‌ داشت: جابه‌جاکردنِ آموزه‌های یونانی و رومیِ سیاست و حقوق به روزگارِ روشن‌گری؛ و آماده‌سازی مسیرِ پیدایش انتظامِ فرمان‌روایانۀ محدود و مشروط از راهروِ پس‌زدنِ نظمِ فرازمینی و نپذیرفتنِ قدرت بی‌مرز و کمک به ریخت‌گرفتنِ سامانِ زمینیِ یک قدرتِ کران‌مند و درچارچوب. روشن‌گری، روزگارِ گردن‌نهادنِ باورداشت‌های دینی به برهان‌آوری خِرد بود؛ چیرگیِ شناختِ برخاسته از دانایی بشری بر شناختِ استوار بر کتابِ مقدّس. برآیندِ فرجامینِ روشن‌گری، مدرنیته و نمادِ حقوقی مدرنیته، کانستیتییوشن است؛ اَبَرمتنی پر از تکه‌متن‌ها (واژه/پنداره/جستار). آشکارساختنِ سرشتِ Constitution از راهروِ درختِ تبارزایی و نمودار درختی، همانندسازیِ کانستیتییوشن است به اندام‌های پنج‌گانۀ درخت (ریشه/ساقه/شاخه/شاخچه/برگ). ریشۀ درختِ Constitution، بسته‌مرزبودن و کران‌مندیِ قدرت است‌که در ساقۀ پشتیبانی از حقوق/آزادی‌های شهروندان، ریخت می‌گیرد و سامانه‌ها/ساختارها/رویه‌های گونه‌گون حکومت‌مندی را برمی‌سازد. Constitution، نه یک واژه، بلکه اَبَرمفهومی است برپایۀ «پندارۀ میان‌گاهی»، «ارزش‌های آکسیوماتیک»، «ساخت‌کارهای مفهومی»، «سازوکارهای ابزاری»، و «شگرد‌های کاربردی» که ازیک‌سو، ریشه در مگناکارتا (1215م.) دارد؛ و معنای کانونیِ مگناکارتا، قدرت سیاسیِ مرزبسته و چارچوب‌مند است. و، ازدیگرسو، ریشه در بُن‌مایۀ قراردادیِ Constitution، دارد به‌معنای پیمانِ حکومت‌کنندگان و‌ حکومت‌شوندگان. در تاریخِ اندیشۀ سیاسی (و حقوقی)، تبارِ پیمان‌مندِ Constitution، به نظریۀ «قرارداد اجتماعی» بازگشت داده شده است؛ اما، پیش‌انگاشتۀ قراردادیِ Constitution، پیشینۀ آن‌را، به سازوکارِ «هوماژ» در جامعۀ فئودالی، بازگشت می‌دهد. چنتۀ مشروطه‌خواهِ بی‌چارۀ ایرانی، تهی بود؛ نه یونان بود و نه روم، نه نوزایی داشت و نه روشن‌گری و نه مگناکارتا بود و نه قرارداد اجتماعی.

کلمات کلیدی