مقدمه: ارائه تصویری کلان از وضعیت پژوهش‌های صورت گرفته و چگونگی ارتباط حوزه‌های مختلف و آگاهی از چگونگی رشد و توسعه این حوزه‌ها در طی زمان از اهمیت ویژه‌ای در مطالعات و ترسیم نقشه‌های علمی داشته است. هدف از انجام این پژوهش نیز بررسی تغییر رویکرد مطالعات بازیابی اطلاعات تعاملی از دهه 1990 تا 2020 و ارائه تصویری جامع از تولیدات علمی و ترسیم نقشه هم‌رخدادی واژگان این حوزه بر اساس مقالات نمایه شده در پایگاه وب علوم است. روش‌شناسی:‌ این پژوهش از نوع کاربردی علم‌سنجی است که با استفاده از شاخص‌های علم‌سنجی و تحلیل شبکه انجام شده است. با مراجعه به پایگاه اطلاعاتی وب علوم و جستجوی حوزه بازیابی اطلاعات تعاملی تعداد 10.294 منبع شناسایی شد و در نهایت تعداد 154 مقاله که در دسته علم اطلاعات و کتابخانه بودند پایه تحلیل قرار گرفتند. بازه زمانی خاصی برای جستجو در نظر گرفته نشد و داده‌ها از تاریخ 1990 تا 2020 برگرفته شده‌اند. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و نرم‌افزار تحلیل شبکه VOSviewer استفاده شده است. یافته‌ها: یافته‌ها نشان می‌دهد از سال 2001 به بعد تولیدات علمی این حوزه دوران رشد خود را آغاز کرده و در سال 2016 به حداکثر تعداد مقالات رسیده در واقع این ‌روند رشد در سال‌های 2015،‌2016،‌ 2017 و 2018 به حداکثر رسیده است. همچنین پیا بورلاند، آیریس زای و آماندا اسپینک از نویسنده‌های پراستناد در حوزه بازیابی اطلاعات تعاملی هستند. بیشترین تمرکز متون مورد مطالعه بر روی موضوعات رفتار اطلاعاتی، توجه به تفاوت‌های فردی کاربران، فرایند جستجو، استراتژی‌های جستجو، عملکرد جستجو و طراحی سیستم‌های اطلاعاتی، گسترش پرس‌و‌جو و ربط است. تغییر پارادایم مطالعات از توجه به کاربر، بازخورد ربط و نتیجه‌گرایی به سمت توجه به فرایند جستجو و مباحث مرتبط با آن مانند توجه به تفاوت‌های فردی کاربران، استراتژی‌های جستجو، عملکرد جستجو، فرایند جستجو و فرمول‌بندی مجدد پرس‌وجو سوق پیدا کرده است. به‌عبارتی رویکرد مطالعات بازیابی اطلاعات تعاملی از توجه به نتیجه و خروجی جستجو به فرایند جستجو و آنچه در جلسه جستجو اتفاق می‌افتد،‌ متمرکز شده است. یافته‌های مربوط به خوشه‌بندی سلسله مراتبی به روش وارد نیز منجر به شکل‌گیری سه خوشه شد که شامل «جستجوی وبی»، «رفتار اطلاع‌یابی»، «تعامل انسان و ماشین» است. نتیجه‌: نتایج این پژوهش نشان داد که تحلیل هم‌رخدادی واژگانی به‌خوبی می‌تواند ساختار علمی یک حوزه را نمایش دهد. بررسی محتوای منابع اطلاعاتی تولید شده در حوزه بازیابی اطلاعات تعاملی می‌تواند به شناسایی روند تولیدات علمی و تغییر پارادایم‌ مطالعات در این حوزه کمک کند و نقشه راهی برای تولیدات بعدی در این حوزه باشد.

کلمات کلیدی