یگانه بودن یا بیگانه بودن انسان با خودش و تبعات روانی، عاطفی و اجتماعی حاصل از آن موضوعی است که همواره دغدغه اندیشمندان، عارفان و معنویان در ادیان و فرهنگ‌های گوناگون بوده است و کمابیش بدان عنایت داشته، در باب آن به اظهار نظر پرداخته‌اند.برای مثال، در سنت عرفان اسلامی، مولانا جلال‌الدین بلخی به این موضوع توجه نشان داده و در آثارش به‌ویژه مثنوی معنوی بدان پرداخته و در باب آن داد سخن داده است. از سوی دیگر، این مسأله از دید روان‌شناسان، اندیشمندان و نواندیشان معاصر نیز دور نمانده و کسانی چون مصطفی ملکیان هم در این باره به طرح موضوع پرداخته‌اند. در این جستار در نظر است که با رویکرد مقایسه‎ای، نخست بیگانگی انسان با خویش و علل آن از دیدگاه مصطفی ملکیان تبیین گردد، زان پس آراء مولانا در مثنوی معنوی در این خصوص مورد واکاوی و کنکاش قرار گیرد. به نظر می‌رسد که در اندیشه ملکیان، خودآگاهی نقشی مرکزی و بنیادین دارد و ترک این مهم می‌تواند ریشه بسیاری از امراض روحی- روانی انسان و بیگانگی او با خودش و دنیای پیرامونش باشد. مولانا نیز ضمن تأکید فراوان بر خودشناسی، بر علوم تجربی نقد وارد می‌کند، چرا که پرداختن فرد به این دانش‌ها موجب بی‌توجهی‌اش به خودآگاهی می‌شود. لذا می‌توان خودآگاهی در تفکر ملکیان و خودشناسی در اندبشه مولانا را عامل اصلی یگانگی و فقدان انها را علت بنیادین یگانگی با خویش دانست.

کلمات کلیدی