قدمتِ زمانی و فخامتِ مضمونیِ تاریخ ایران باعث شده است تا هر پدیدار تازه‌ای در دامانِ نیروی به‌جامانده‌ازقدیم، بیفتد و اجازۀ قدرت‌نمایی نگیرد. نیرویِ قدیم، همه‌چیز را مستبدانه در چنگ خود گرفته و زخم‌وخراش بر تجربت‌های تازۀ بشری انداخته است. سالیانی چند است‌که این قدرتِ «نو»، خود را به نیروی قدیم عرضه کرده و در تاریخ معاصر ایران حاضر شده است؛ ولی، استحکام نیافته و به‌شمار آورده نشده است. نیرویِ «کهن و به‌جامانده‌ازگذشته»، چندان قوی است‌که همچون فروچاله، نیروی جدید را درخود فرومی‌گیرد و ازمیان می‌برد و هضم می‌کند و اجازۀ ظهور نمی‌دهد. تاریخِ درازآهنگِ ایران، دچارِ کشاکش‌های پیاپی می‌شود و زیست‌جهانِ ایرانی، پیوسته درآستانۀ فروپاشی قرار می‌گیرد. ایران‌زمین، گرفتارِ بخت‌برگشتگی و ستم‌دیدۀ تاجِ (تاریخ و اسطوره و جغرافیا) روزگار است؛ زمانۀ «ختمِ ستم» فرارسیده است. ققنوسِ ایران، گرفتارِ کشمکش‌های بی‌پایانِ اهورا / اهریمن و خاکسترنشینِ تاریخِ درازِ خویشتن است. گزندِ سیزیفوسِ ایرانی (دشوارۀ بی‌دستآوردی و بی‌سرانجامیِ پایان‌نایافتنی و گیرافتادن و زنجیرشدن در چرخۀ خودکامگی/ بی‌سالاری) پتیارۀ ایران‌زمین است. پایانِ بخت‌برگشتگی، درگروِ آمیختنِ کهنه و نو است؛ از راهروِ فراچنگ‌آوردنِ آمیزۀ دیرین و نوینِ تاریخی، برای بسامان‌نمودنِ امروزِ گُجستۀ ایران. کُهن‌مایۀ تاریخ ایران، تَرکان‌خاتون، خواجه‌نظام‌الملک، ملک‌شاه (ت.خ.م.) و نوین‌مایۀ تاریخِ ایران، ملکم‌خان، سپهسالار، تقی‌زاده (م.س.ت.) است. آمیزۀ ترکان‌خاتون (بسیارمداخله‌گریِ دولت)، خواجه‌نظام‌الملک (حکومت‌مندیِ یک‌پارچه) و ملک‌شاه (دادگری و آبادانی) با ملکم‌خان (قانون‌روایی)، سپهسالار (حکومت‌مندی ثروت‌ساز) و تقی‌زاده (پذیرفتنِ هنجارهای مدرن) گذرراهِ رهاییِ ایران است از فرازونشیب‌های چندین‌وچندبارۀ بی‌هوده و نابسامانی‌هایِ همیشه‌پیوستۀ ایران‌زمین.

کلمات کلیدی