رمان پیکارسک یکی از ژانرهای ادبی است که به بررسی زندگی شخصیّت‎های پیکارو که افرادی دزد، بی‎سروسامان هستند، می‌پردازد. یکی از نخستین رمان‌هایی که در زمرۀ این ژانر قرار می‎گیرد، رمان سرگذشت حاجی‎بابا اصفهانی تألیف جیمز موریه، دیپلمات بریتانیایی، در ایران است که به دست میرزاحبیب اصفهانی ترجمه‌ شده‌است. بازخوانی رمان‌های فارسی از منظر طبقه‌بندیِ ژانری ضرورتی است که فقدان آن در پژوهش‌های ادبی محسوس است. مسأله‎ی اساسی در این پژوهش بررسی این رمان به‌مثابۀ رمانی پیکارسکی و نشان‌دادنِ‎ ویژگی‌هایِ پیکارسکیِ آن است. ضرورت انجام این پژوهش در این است که در این جستار این مساله واکاوی می‎گردد که بنا به چه دلایلی این رمان می‌تواند یک رمان پیکارسکی و حاجی‎بابای اصفهانی یک شخصیّت پیکارو قلمداد گردد و به‌علاوه، بافت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی دورۀ نگارش این اثر نیز مطالعه و ارتباط میان این گونه از رمان و موقعیت بافتیِ زمان تولید متن واکاوی می‌گردد. با توجه به نتایج به دست آمده این رمان به دلیل داشتن زبان هجوآمیز و انتقادی‌بودن اثر، سادگی زبان نگارش، زاویۀ دید اوّل‌شخص، واقع‎گرایانه‌بودن و برخورداری از پیرنگ اپیزودیک یک رمان پیکارسکی به‎شمار می‌آید و شخصیت حاجی‎بابا اصفهانی نیز به دلیل برخورداری از خصلت‎هایی همچون دروغ‌گویی، فریبکاری و حیله‎گری، زیرکی، تعلق‌داشتن به طبقات پایین جامعه، دائم‎السفر بودن، وابسته و جیره‎خوار اربابان متعدّد بودن و پای‌بندِ اخلاق نبودن یک قهرمان پیکاروی به‌تمام معناست. همچنین اوضاع نابسامان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در دورۀ فتحعلی‎شاه قاجار، سبب ایجاد هرج و مرج، ناامنی و به‌هم‌ریختگی اوضاع جامعۀ‎ ایران آن روزگار و ظهور انسان‎ها‎ی پیکاروصفت شده‌است که در نهایت به پدیدآمدن این ژانر روایی می‌انجامد که رویکرد انتقادی- هجوی از اوضاع و داشتن آدم‎های پیکاروگونه از ویژگی‌های مهم آن است و به نحو مطلوبی شرایط آن عصر را ترسیم نموده‌است.

کلمات کلیدی