بررسی زبان فارسی در چارچوب‏های زایشی و نقش‏گرا و نیز شناختی فراوان صورت گرفته است. این در‏حالی است که این رویکردها در تبیین تغییرات ساختی و ایجاد ساخت‏های نشاندار ازقبیل مبتداسازی به مشکل خورده‏اند. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی ساخت مبتداسازی ضمیرگذار در چارچوب نظریۀ بهینگی است. پژوهش پیش‌رو مبتنی‌بر روش توصیفی ـ تحلیلی است و پیکرۀ مورد بررسی ما گونۀ گفتاری زبان فارسی را شامل خواهد شد. مقاله حاضر می‏کوشد نشان دهد که در ایجاد ساخت مبتداسازی ضمیرگذار در زبان فارسی محدودیت‏هایی اعمال می‏شوند که ترتیب مرتبه‏بندی آن‏ها صورت یا صورت‏های بهینه را مشخص می‏سازد. در سازماندهی چنین محدودیت‏هایی از عناصر سازنده‏ای به نام مشخصه‏ها و واحدهای مفهومی استفاده می‏شود که ویژگی مقوله‏های دستوری از قبیل موضوع یا مقوله‏های گفتمان ـ نقشی ازقبیل مبتدا هستند. یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد که با کاربرد محدودیت‏های تقدم، مجاورت و وفاداری از یک سو و مشخصه‏ها یا واحدهای مفهومی از سوی دیگر، در تجزیه و تحلیل نمونه‏های زبان فارسی می‏توان به نتایج مطلوب‏تری در تبیین چنین ساخت‏هایی رسید. به بیان دیگر، ثابت شده است که ترازمندی نحو ابتدا، می‏تواند انگاره‏سازی ساخت مبتداسازی ضمیرگذار فارسی را به‌نحو مطلوب به‌دست دهد و جایگزینی برای چارچوب‏های نحوی باشد که براساس ساخت سلسله‌مراتبی عمل می‏کنند. همچنین، نتایج پژوهش حاکی از آن است که مشخصه‏های [موضوع]، [نو بودن]، [دربارگی] و [تقابل] در ایجاد ساخت مبتداسازی ضمیرگذار موضوع در زبان فارسی نقش مهمی ایفا می‏کنند. علاوه‏بر‏این، تخطی از محدودیت‏های مربوط به فاعل و مبتدا به بهینه نبودن ساخت مبتداسازی ضمیرگذار منجر می‏شود.

کلمات کلیدی