در این مطالعه ویژگی‌های فیزیولوژیک مؤثر در تحمل به یخ‌زدگی ژنوتیپ‌‌های عدس، به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط کنترل‌شده در دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1397 بررسی شد. عوامل موردمطالعه شامل 20 ژنوتیپ عدس و سه دمای یخ‌زدگی (صفر، 18- و 20- درجه سانتی‌گراد) بودند. نتایج نشان داد که 14 ژنوتیپ در دمای 18- درجه سانتی‌گراد دارای 100 درصد بقاء بودند و در دمای 20- درجه سانتی‌گراد تمامی ژنوتیپ‌ها از بین رفتند. تجزیه خوشه‌ای براساس صفات مورد مطالعه ژنوتیپ‌ها را به چهار گروه تقسیم نمود. درصد بقاء در گروه‌های اول، دوم و چهارم نسبت به میانگین کل برتری داشت. ژنوتیپ‌های متعلق به گروه‌های اول (MLC84، MLC407،MLC454 ) و دوم (MLC38،MLC303 ،MLC74 ،MLC334 ) ازنظر فعالیت آنتی‌اکسیدانی، غلظت متابولیت‌ها، رنگ‌دانه‌ها، ارتفاع بوته، سطح برگ و وزن خشک دارای برتری نسبی در مقایسه با سایر گروه‌ها بودند. تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (PCA) نشان داد که مؤلفه اول 32.77 درصد از تغییرات صفات شامل کارایی مصرف آب، کاروتنوئیدها، کلروفیل a/b، هدایت مزوفیلی، فتوسنتز، درصد بقاء، ارتفاع بوته، سطح برگ و وزن خشک را دارا بود و مؤلفه دوم تغییرات غلظت کلروفیل‌های a و b، کل رنگ‌دانه‌ها، کربوهیدرات‌های محلول، مهار فعالیت رادیکال آزاد DPPH، فنول، آنتوسیانین، پتانسیل اسمزی، تبخیر و تعرق و هدایت روزنه‌ای را با 16.31 درصد توضیح داد. ژنوتیپ‌های MLC74، MLC334، MLC11، MLC84، MLC454 و MLC407 ازنظر ظرفیت آنتی‌اکسیدانی و متابولیت‌ها و ژنوتیپ‌های MLC303، MLC17، MLC38، MLC286 و MLC469 ازنظر درصد بقاء و رشد مجدد از وضعیت مطلوبی برخوردار بودند. به‌طور‌کلی بر اساس نتایج تجزیه خوشه‌ای و PCA، این ژنوتیپ‌ها دارای برتری نسبی در اکثر صفات موردمطالعه بوده و برای بررسی تکمیلی تحمل به یخ‌زدگی در شرایط مزرعه در مناطق سرد توصیه می‌گردند.

کلمات کلیدی