چکیده سابقه و هدف فراتحلیل روشی جامع برای تجزیه و تحلیل آماری چندین آزمایش مستقل بوده و در مطالعات کشاورزی، برای تعیین واکنش تیمارها مورد استفاده قرار می‌گیرد (14). به دلیل پراکندگی و تفاوت در نتایج مربوط به تاثیر حاصلخیزکننده‌ها بر رشد و عملکرد کمی و کیفی گونه‌های مهم دارویی، در این مطالعه از روش فراتحلیل استفاده شد. مواد و روش‌ها این پژوهش با هدف بررسی اثر حاصلخیزکننده‌های مختلف بر عملکرد کمی و کیفی تعدادی از گونه‌های مهم دارویی شامل اسفرزه، رازیانه، ریحان، مرزه، شوید، سیاهدانه و زیره سبز با استفاده از اطلاعات مقالات منتشر شده طی 50 سال گذشته بر اساس پروتکل ROSES انجام شد. از مجموع 78 مقاله انتخاب شده، 18 مقاله مربوط به اسفرزه، 8 مقاله روی رازیانه، 12 مورد روی ریحان، 11 عنوان روی مرزه، 7 مورد روی شوید، 9 عنوان روی سیاهدانه و 13 مورد مربوط به زیره سبز بودند. اندازه اثر هجس، خطای انتشار (با استفاده از همبستگی بگ و مازومدار) و ضریب همبستگی تای کندال محاسبه و نمودارهای قیفی با استفاده از نرم‌افزار Comprehensive Meta-Analysis, version 2 ترسیم شدند. نتایج بر اساس نتایج اندازه اثر هجس، کاربرد ورمی‌کمپوست (106/1g=) بالاترین تاثیر بر عملکرد اسفرزه داشت و رتبه بعدی برای تلفیق کودها (061/0g=) بدست آمد. همچنین کودهای مختلف اثر معنی‌داری بر عملکرد رازیانه و شوید نداشت. کاربرد کود زیستی (553/0g=) بر عملکرد سیاهدانه و کاربرد ترکیبی کودها و کود شیمیایی بر عملکرد زیره سبز معنی‌دار بود. کودهای دامی و ورمی-کمپوست و ترکیب کودها با اندازه اثر به ترتیب با 6/0، 9/0 و 7/0 بر درصد موسیلاژ اسفرزه معنی‌دار بودند. کاربرد کودهای دامی، زیستی و ترکیبی بر اسانس رازیانه و شوید، سیاهدانه و زیره سبز اثر معنی‌داری داشت. نتایج آزمون همبستگی بگ و مازومدار نشان داد که اثر کودهای شیمیایی بر زیره سبز غیریکنواخت بوده و مصرف این کودها قابل توصیه نمی‌باشد؛ ولی اثر کودهای شیمیایی بر وزن خشک برگ ریحان همگن بود. در سایر موارد هم کاربرد کودهای زیستی، ورمی‌کمپوست و دامی از یکنواختی و همگنی برخوردار بوده و با اطمینان 95 درصد برای این گونه‌ها قابل توصیه می‌باشند. نتیجه‌گیری به طور کلی، ناهمگونی باقیمانده بالایی در فراتحلیل اثر حاصلخیزکننده‌های خاک بر گونه‌های دارویی وجود داشت که نشان می‌دهد برای درک تأثیر تیمارهای کودی بر رشد، عملکرد کمی و کیفی این گونه‌های گیاهی، تعیین خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک نیز مورد نیاز است. نتایج این مطالعه رشد و عملکرد گیاهان دارویی تحت تاثیر کودهای مختلف را براساس شواهد علمی موجود نشان داد که این امر زمینه‌ای را برای بهبود مدیریت گیاهان دارویی فراهم می‌نماید.

کلمات کلیدی