مکتب ادبیات تطبیقی اروپای شرقی، کنش‏پذیر از فلسفه‏ی مارکسیستی پدید آمد؛ بر بنیاد این مکتب، زیرساخت‌های جامعه یعنی زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی باعث پدیدار گشتن روساخت‌های فرهنگی، ادبیات و هنر می‌شود. نظر به اینکه ادبیات مهاجرت گوشه‌ای از تأثیرات پیدا و پنهان مهاجرت را بر جوامع مهاجرفرست نشان می‌دهد، انجام پژوهش‌های مرتبط با این حوزه ضرورت دارد. در این جستار با هدف بررسی مقولة‌های آسیب‌زای مهاجرت، اندیشة انتقادی نویسندگان دو رمان شناخته‌شدة ادبیات مهاجرت فارسی و عربی، تماما مخصوص از عباس معروفی1 و عراقی فی باریس از ساموئل شمعون2، مورد بررسی قرارگرفته است. باتوجه به اینکه در این دو رمان، همسانی‌هایی در طرح وقایع تاریخی و مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دیده می‌شود، این جستار در پی شناسایی بسترهای مشترک اجتماعی، سیاسی و فرهنگی شکل‏دهنده‏ی اندیشه‏ی انتقادی در رمان‌های یاد شده است تا از این رهگذر، رویکرد واقع‌گرایانه‏ی انتقادی دو نویسنده را مورد واکاوی قرار ‌دهد؛ در راستای تحقّق این اهداف، نویسندگان کوشیده‏اند تا با کاربست روش توصیفی- تحلیلی و نظر به بنیادهای مکتب ادبیات تطبیقی اروپای شرقی، اندیشة انتقادی دو رمان را مورد بررسی قرار دهند. رهیافت پایانی این پژوهش نشان می‌دهد: نویسندگان با به تصویرکشیدن بسترهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و تاثیر آن بر مقولة آسیب‌زای مهاجرت اندیشة انتقادی خود را نسبت به این امر نشان داده‌اند و با طرح مسألة ناامنی و ابزار‌انگاری، نمودی از جبر شرایط را به تصویرکشیده‌اند که این امر در ارتباط با حوادث تاریخی کشورهای مهاجرفرست است، همچنین با انتقاد از حکومت‌ها و به چالش کشیدن تفکر ایدئولوژیک و بیان مسأله آزادی اندیشه و پیوند آن با رخدادهای تاریخی کشورهای خود به انتقاد از خفقان اجتماعی و سیاسی پرداخته‏اند و با طرح مسائل فرهنگی در قالب کنش‌پذیری و گسست فرهنگی، سرگردانی و از خودبیگانگی مهاجران به تصویرکشیده شده‌است.

کلمات کلیدی