زبان در تمام عرصه‌های زندگی جوامع بشری نمود دارد و از دیرباز در تمام سطوح زندگی بشر سامان دهنده‌ی روابط میان انسان‌ها و زیربنای شکل‌گیری مناسبات، منعکس‌کنندة باور، دیدگاه و تجربیات میان انسان‌ها بوده است. تحلیل انتقادی گفتمان که در بستر اندیشه‌های جامعه‌شناسی تکوین یافته، رویکردی اجتماعی به زبان دارد و به بررسی سازوکارهای آن از خلال بافت سیاسی و اجتماعی می‌پردازد و در پی آشکارسازی روابط پنهان اجتماعی است. جستار پیش رو با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و در نظر گرفتن نظریة اجتماعی- شناختی ون دایک به گفتمان‌کاوی قصیدة «الأرض والجرح الذی لاینفتح» امل دنقل- شاعر ملتزم به جامعة عرب -پرداخته لذا این پژوهش باکاربست ارکان مربع ایدئولوژیک، قصیده را گفتمانی سیاسی- اجتماعی در نظرمی‌گیرد و آن را سازه‌ای اجتماعی می‌پندارد و به دنبال کشف نابرابر اجتماعی و ویژگی‌های منفی گفتمان مسلط در راستای بازتعریف معانی و اقناع مخاطب وتبیین ایدئولوژی شاعر است. از این رو گفتمان شعری را نوعی کنش می‌داند که به‌طور اجتماعی شکل‌گرفته است و بجای آنکه آن را نوعی هماهنگی آرمانی و زیبایی‌شناختی بداند آن را نمونه‌ای از نهاد ادبی متغیری پنداشته که بواسطه واژگان نشان دار، شاخص گذاری، ساخت‌های نحوی، کاربردهای بلاغی اعم از استعاره ومجاز و....به قطبیت سازی دست زده وهژمونی گفتمان مسلط را درهم می‌شکند و با این کار توزیع نابرابر قدرت در جامعه کنونی را بازمی‌تاباند، و به چالش می‌کشد ودر نتیجه مشخص گردید که شاعر در این قصیدة، بیشتر تکیه‌بر غیریت‌سازی می‌کند تا چهره اسرائیل و سایر استعمار‌گران و دشمنان داخلی(حاکم عربی) را به مردم جامعه‌اش بنمایاند و ایدئولوژی مبارزه را در ذهن مخاطب نهادینه کند و در تلاش است مخاطب را معطوف به واقعیت و جهانی که هست کند نه دنیایی که شاعر می‌خواهد بسازد پس این سروده همزاد یا معادل رمزآلودی است برای حوادثی که در این زمان رخ‌داده است.

کلمات کلیدی