سابقه و هدف: گیاه لوبیا به شرایط و کیفیت آب و خاک بسیار حساس بوده و عملکرد آن حتی در دورههای کوتاه مدت تنش صدمه میبیند. کمبود آب تأثیرات بسیار منفی بر عملکرد دانه و اجزای عملکرد لوبیا دارد. با توجه به این که تنش خشکی از مهمترین تنشهای محیطی در بخش کشاورزی است، تلاشهای زیادی برای حفظ عملکرد گیاهان تحت شرایط خشکی صورت گرفته است . کمآبیاری، انتخاب یک راهبرد بهینه و برتر برای استفاده از آب تحت شرایط کمبود و یا بالا بودن قیمت آب است. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، این تحقیق با هدف بررسی تأثیر تنش خشکی بر عملکرد، اجزای عملکرد و کارآیی مصرف تابش در کشت انواع مختلف لوبیا در شرایط آب و هوایی مشهد انجام گردید. مواد و روشها : برای بررسی تأثیر تیمارهای آبیاری بر عملکرد دانه و اجزای عملکرد و کارآیی مصرف تابش در سه نوع لوبیا آزمایشی بصورت کرتهای خرد شده بر پایه بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در بهار دو سال 96 - 1395 و 97 - 1396 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل آبیاری بدون تنش) آبیاری بر اساس 100 درصد نیاز آبی گیاه (و سطوح تنش خشکی) آبیاری بر اساس 75 درصد نیاز آبی گیاه و آبیاری بر اساس 50 درصد نیاز آبی گیاه (بعنوان کرت اصلی و سه نوع لوبیا شامل لوبیا قرمز، لوبیا سفید و لوبیا چیتی بعنوان کرت فرعی بودند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرمافزار SAS و مقایسه میانگین تیمارها بر مبنای آزمون دانکن در سطح احتمال پنج درصد انجام گردید. یافتهها : نتایج نشان داد اثر متقابل آبیاری و نوع لوبیا بر عملکرد دانه، عملکرد زیستی، شاخص برداشت، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و کارایی مصرف تابش معنیدار بود. از آنجا که لوبیا قرمز توانست نور رسیده به پوشش گیاهی را با کارایی بهتری استفاده نماید، در نتیجه عملکرد دانه، عملکرد زیستی و شاخص برداشت) به ترتیب 44 / 1421 و 6 / 4126 کیلوگرم در هکتار و 76 / 35 درصد (بالاتری را موجب گردید و مقدار این صفات) به ترتیب 67 / 872 و 5 / 2225 کیلوگرم در هکتار و 52 / 30 درصد (در لوبیا چیتی کاسته شد. بر اساس نتایج، تیمار آبیاری بدون تنش بالاترین عملکرد دانه، عملکرد زیستی و شاخص برداشت) به ترتیب 28 / 1602 و 9 / 4811 کیلوگرم در هکتار و 24 / 39 درصد (را نشان داد و کمترین میزان عملکرد دانه، عملکرد زیستی و شاخص برداشت) به ترتیب 22 / 1093 و 8 / 3388 کیلوگرم در هکتار و 06 / 33 درصد (در تیمار تنش خشکی) آبیاری بر اساس 50 درصد نیاز آبی( حاصل گردید. در حالیکه آبیاری بدون تنش موجب افزایش تعداد غلاف در بوته در لوبیا قرمز و لوبیا سفید ) 13 غلاف در بوته( گردید، این تیمار آبیاری )با 08 / 38 درصد کاهش (منجر به کاهش این صفت در لوبیا چیتی) 05 / 8 غلاف در بوته شد. در تیمار تنش خشکی (آبیاری بر اساس 50 درصد نیاز آبی)، لوبیا قرمز و لوبیا چیتی به ترتیب دارای بیشترین (82 / 6 دانه در غلاف) و کمترین (47 / 2 دانه در غلاف) تعداد دانه در غلاف بودند. بیشترین وزن صد دانه در آبیاری بدون تنش ) 39 / 28 گرم( به دست آمد و تنش خشکی (آبیاری بر اساس 50 درصد نیاز آبی) منجر به حصول کمترین میزان این صفت (04 / 26 گرم) گردید. در بین انواع لوبیا، بالاترین وزن صد دانه (16 / 31 گرم) در لوبیای قرمز به دست آمد. با افزایش شدت تنش خشکی بر میزان کارایی مصرف تابش کاسته شد و میزان کارایی مصرف تابش در شرایط آبیاری بدون تنش (8 / 1 گرم بر مگاژول) بالاتر از میزان آن در تیمار تنش خشکی (آبیاری بر اساس 50 درصد نیاز آبی) بود. لوبیا قرمز (9 / 1 گرم بر مگاژول) نسبت به لوبیا سفید (6 / 1 گرم بر مگاژول) و لوبیا چیتی (5 / 1 گرم بر مگاژول) از کارایی مصرف تابش بالاتری برخوردار بود. تیمار آبیاری بدون تنش (آبیاری بر اساس 100 درصد نیاز آبی گیاه) باعث افزایش کارایی مصرف تابش در لوبیا قرمز (3 / 1 گرم بر مگاژول) شد و تنش خشکی (آبیاری بر اساس 50 دصد نیاز آبی گیاه) در لوبیا سفید موجب کاهش این صفت گردید. نتیجه گیری : با توجه به نتایج حاصله آبیاری بدون تنش و لوبیای قرمز جهت حصول به عملکرد بالاتر مطلوب به نظر میرسد.

کلمات کلیدی