زبان در فرایند ادبی شدن، از شکل متداول خود فاصله میگیرد و عناصر زبانی در کاربردی هنری، فراتر از نوع قراردادی در متن حضور مییابند. در آثار برجستة ادبی میان محتوا و نحوة کاربرد واحدهای زبانی در الیههای مختلف، پیوند خاصّی وجود دارد. هفتپیکر نیز از آثار کمنظیری است که نظامی در سرودن آن، در سطوح مختلف از ظرفیتهای زبانی متنوّعی برای تقویت محتوا بهره میبرد و نوعی تشخّص سبکی را در این اثر ایجاد میکند. اثر ادبی متشکّل از الیههای درهمتنیده است؛ از این رو تحلیل متن هفتپیکر با رویکرد سبکشناسی الیهای شیوهای مناسب برای کشف ظرفیتهای زبانی و کارکرد هنری واحدهای زبانی است. در تحلیل الیهای، نقش هر الیه در تولید و انتقال پیام مشخّص میشود. در میان الیههای زبانی، الیة آوایی بهعنوان مقدّمهای برای تحلیل زبان به شمار میرود؛ زیرا آوا نخستین نشانة محسوس زبان است. در کالم نظامی، مؤلّفههای قابل بررسی در موسیقی بیرونی، درونی، معنوی و کناری عالوه بر نقشی که در افزایش موسیقی دارند، در پیوند با معنا کارکردی هنری یافتهاند؛ به گونهای که کوچکترین واحدهای زبانی نیز نقش قابل تأمّلی در تولید و انتقال پیام اثر دارند. در موسیقی بیرونی، ظرفیتهای وزنی سبب همخوانی موسیقی حاکم بر فضاهای مختلف متن با محتوا و القای معنا میشود. در موسیقی کناری، گزینش هدفمند قافیه و ردیف و آهنگ حاصل از آنها سبب ایجاد داللتمندی، تولید و انتقال مفهوم از سطح آوا به محتوا میگردد. شگردهای ادبی در موسیقی درونی مانند یک رمزگان ادراکی کاربرد مییابند که تعمّق بیشترمخاطب را در پی دارد و از سویی، نوعی داللتمندی فرامتنی ایجاد میکند. پیوند موسیقی معنوی با محتوا و ایجاد معانی حاشیهای، از شیوههای نوبنیانی است که نوعی تشخّص سبکی به کالم نظامی بخشیده است.

کلمات کلیدی