پدیده های اقلیمی در مناطق مختلف جهان در ارتباط با ویژگی جغرافیایی هر منطقه، متفاوت اند. یکی از پدیده های غالب جوی در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی جهان، گردوغبار می باشد. این پدیده در بخش عمده از ایران با اقلیم خشک، از جمله بیرجند در شرق ایران، با آلودگی هوا مرتبط است. کانون ها و مسیر های گرد و غبار این منطقه در طی سال متنوع اند؛ و شناخت آنها به مدیریت ریسک شهری، پیش بینی و بیابان زدایی کمک میکند. در این مطالعه برای تعیین منشاء گردوغبار از تصاویر ماهواره لندست در دوره 1955-2017 استفاده شد. روز گرد و غبار، بر اساس تقسیم بندی شایو و دونگ با کد 06 و 07 با دید افقی کمتر از 10 کیلومتر، تعریف و با شاخص BTD و TDI، آشکار سازی گردید. برای تعیین الگوهای جوی گردوغبار، از داده های شبکه ای NOAA و مسیرهای ورودی با مدل ‌های-اسپلیت به روش پسگرد، انجام شد. نتایج نشان داد، بیشترین روز گرد و غبار در سال های 1963 و 2008 (دوره بازگشت 45 ساله)، به ترتیب با تعداد 148 و 128 روز، عمدتاً در دوره گرم و ماه جولای (تیر ماه) حادث میشوند. وزش باد 120 روز سیستان در شرق ایران، در انتقال ذرات گرد وغبار وآلودگی هوای بیرجند از سمت شرق و شمال شرق از بیابان های آسیای میانه، ترکمنستان، افغانستان، دشت های خراسان رضوی و دشت های داخلی، نقش عمده را دارد. اما در دوره سرد سال، توده های سرد سیبری از شرق، جبهه های سرد(آنتی سیکلون مهاجر)، سیکلون های میرا و کم فشارها از جهت شمال غرب، غرب و جنوب غرب با عبور از دشت های مرکزی ایران و بعضاً بیابان های سوریه و عراق در سطوح بالای جو، گرد وغبار را موجب میشوند. در همه این کانون ها، وقوع ذرات معلق و آلودگی شهرها در دوره های خشک غالب است.

کلمات کلیدی