مقدمه: مدیریت منطقی در استفاده بهینه از منابع کود که اساساً تجدیدناپذیر هستند و در صورت استفاده بدون پایه علمی می­توانند تأثیرات زیست­محیطی زیادی داشته باشند، بسیار مهم است. ابزارهای تصمیم­گیری علمی محدودی جهت کاربرد منابع کود وجود دارد. نرم­افزار FertiliCalc-Fertigate برنامه­ای جهت محاسبه میزان مصرف کودهای NPK در طول فصل رشد به­صورت مقرون به­صرفه و پایدار است. امروزه سامانه اطلاعات جغرافیایی در برنامه‌ریزی مکانی با تعیین پراکنش پدیده­ها و روی هم­گذاری نقشه‌ها و تفسیر داده‌های بوم‌شناختی، در مراحل مختلف برنامه­ریزی کاربرد گسترده­ای دارد. همچنین پتانسیل عملکرد در یک منطقه را می­توان با استفاده از آزمایش­های میدانی و مدل­های شبیه­سازی برآورد کرد. مدل ORYZA2000، یکی از مدل‌های کارآمد در بررسی پتانسیل عملکرد برنج است که رشد و نمو گیاه برنج را در شرایط مطلوب، محدودیت آبی و محدودیت نیتروژن شبیه‌سازی می‌کند. در این مطالعه سعی شد تا با تلفیق مدل ORYZA2000 و سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، عملکرد پتانسیل در سطح استان گیلان برآورد شود. همچنین پس از تعیین عملکرد پتانسیل، میزان نیاز کودهای NPK نیز با استفاده از نرم­افزار FertiliCalc-Fertigate برآورد شد. مواد و روش­ ها: این پژوهش به­منظور بررسی عملکرد پتانسیل برنج در سطح استان گیلان با استفاده از مدل ORYZA2000 صورت گرفت. پس از واسنجی و اعتبارسنجی مدل در سطح آزمایش مزرعه، از این مدل جهت ارزیابی عملکرد پتانسیل برنج در 12 ایستگاه­ همدیدی استان گیلان استفاده شد. از پردازش تصاویر ماهواره لندست 8 جهت تفکیک مزارع برنج استان گیلان استفاده و محدوده مورد مطالعه با استفاده از طبقه­بندی نظارت­شده جدا شد. برآورد عملکرد پتانسیل در سطح استان گیلان با تلفیق محیط GIS و مدل ORYZA2000 صورت گرفت. میزان تابش برای کل حوزه از تابعPoints Solar Radiation در GIS محاسبه شد. سپس از رابطه بین مقدار تابش رسیده طی فصل رشد برنج و عملکرد پتانسیل برآورد شده در مدل ORYZA2000، عملکرد پتانسیل محاسبه و بر مبنای کاربری زراعی استان گیلان به کل سطح تعمیم داده شد. نیاز کودی زمین­ها با استفاده از نرم­افزار FertiliCalc-Fertigate 1.0 محاسبه شد. جهت بررسی نیاز کودی در سطح استان، ابتدا تعداد 320 نقطه در سطح محدوده کشت برنج استان به­صورت تصادفی انتخاب و در هر نقطه بر اساس اطلاعات مورد نیاز از جمله میزان عملکرد پتانسیل و اطلاعات خاک، نیاز کودی هر نقطه تعیین شد. سپس درون­یابی نقاط صورت گرفت و نتایج مطالعه به صورت نقشه­های نیاز کودی ارایه شد. یافته­ های تحقیق: نتایج این مطالعه نشان داد که میزان تابش مزارع برنج طی فصل رشد در منطقه گیلان از 2552 تا 6259 (به‌طور میانگین 4405 مگاژول بر مترمربع) در سال 1395 و از 2423 تا 5337 (به‌طور میانگین 3880 مگاژول بر مترمربع) در سال 1396 بود. کم­ترین میزان تابش دریافتی در مناطق مرکزی حوزه بود که دلیل آن می‌تواند شرایط توپوگرافی منطقه باشد. با استفاده از رابطه رگرسیونی بین تابش رسیده طی فصل رشد و میزان عملکرد پتانسیل، نقشه عملکرد پتانسیل مزارع برنج تهیه شد. بر اساس نتایج، عملکرد پتانسیل در مزارع برنج استان گیلان در سال 1395 بین 4416 تا 7038 کیلوگرم در هکتار (با میانگین 5160 کیلوگرم در هکتار) و در سال 1396 بین 4558 تا 7180 کیلوگرم در هکتار (با میانگین عملکرد 5302 کیلوگرم در هکتار) متغیر بود. نتایج این مطالعه نشان داد که رهیافت تلفیق مدل ORYZA2000 و GIS از توانایی مناسبی برای شبیه­سازی عملکرد پتانسیل در منطقه مورد مطالعه برخوردار است. بررسی سطوح نیاز کودی در زمین­های برنج استان گیلان نیز نشان داد که جهت دستیابی به عملکرد پتانسیل، مصرف 262 تا 274 کیلوگرم در هکتار کود پتاسیم، 116 تا 171 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن و 8 تا 12 کیلوگرم در هکتار کود فسفر نیاز است. همچنین، بر اساس نیازهای کودی محاسبه شده در این مطالعه، پتاسیم مهم­ترین نقش را جهت دستیابی به عملکرد پتانسیل برنج در سطح استان گیلان داشت. نتیجه ­گیری: به ­نظر می­رسد در بسیاری از مناطق استان گیلان، کاربرد کودهای NPK در مقدار و زمان نامناسب سبب کاهش عملکرد برنج می­شود. نتایج این تحقیق می­تواند الگوی مصرف مناسب کود را مشخص کند تا از طریق کارشناسان برنج به کشاورزان توصیه و ضمن دستیابی به حداکثر عملکرد برنج، از مشکلاتی چون آبشویی فسفر در اثر مصرف بیش از حد آن خودداری شود.

کلمات کلیدی