زمینه و هدف: لیلی و مجنون و خسرو و شیرین داستانهای معروفی هستند که شاعران بسیاری آنها را به نظم کشیده اند. امیرخسرو دهلوی و نامی اصفهانی از سرایندگانی هستند که این دو داستان را با توجه به شرایط زمانی و مکانی خود به نظم کشیده و نسبت به داستان اصلی در سروده نظامی، دگرگونیهایی در آن ایجاد کرده اند. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل شخصیت‌پردازی این منظومه ها براساس نظریه پراپ و مقایسه شخیصتهای کلیدی با یکدیگر است. روش مطالعه: روش مطالعه توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای منابع کتابخانه ای با توجه به نظریه شخصیت پردازی پراپ است. یافته ها: خسرو و شیرین و لیلی و مجنون از منظر شخصیت تابع شرایط روزگار خود هستند و سرایندگان با ایجاد تغییراتی اندک در داستان، شخصیتهای مشابهی را آفریده اند. در این چهار منظومه اصل داستان ثابت است و تنها برخی عناصر داستان جابجا یا کم و زیاد شده اند. معرفی شخصیتها بیشتر ازطریق توصیف مستقیم، کنشهای شخصیتها و گفتگو انجام شده است. نتیجه گیری: خسرو و قیس قهرمانانی هستند که دربرابر خود رقبا و موانعی دارند. عامل انگیزنده خسرو در منظومه امیرخسرو، شاپور و در منظومه نامی، حکیمان سخن سنج هستند که نقش اعزام گر دارند. در هر دو منظومه شاپور و نکیسا و باربد بعنوان یاریگر محسوب میشوند، ولی اعزام گر قیس، نیروی درونی خود اوست و یاریگران او نیز عملاً نمیتوانند کمکی کنند و موانع، قدرت بیشتری دارند. در منظومه های خسرو و شیرین، شخصیت شریر وجود دارد ولی در منظومه های لیلی و مجنون، شریر به آن معنا نیست و تنها موانع وجود دارند. شخصیت زنان در این چهار منظومه از نظر اخلاقی قابل‌قبولتر توصیف شده و آنها را در قبال مشکلات و غم عشق استوارتر نشان داده است و از میان شخصیتهای مرد تنها خسرو دارای ویژگیهای منفی هوسبازی میباشد و در منظومه نامی اقتدار کمتری دارد و دربرابر عشق شیرین صبوری نمیکند. مجنون نیز در قبال غم عشق بی‌اختیار و ضعیف است و قادر به تحمل آن نیست و جان خود را از دست میدهد. امیرخسرو و نامی، بنابر شرایط زندگی خود، به لیلی آزادی عمل بیشتری داده و لیلی و مجنون را با روابط بیشتری توصیف کرده اند.

کلمات کلیدی