بیان مسئله: مجالسالعشّاق )تألیف 909 ق.( یکی از تذکرههای مهم و کهن زبان فارسی است. تعدد دستنویسهای آن، که به بیش از هشتاد نسخه میرسد، بیانگر ارزش و اهمیت آن نزد پیشینیان است. با این وصف، در میان معاصران بیشتربهسبب محتوای نامتعارف آن و انتساب عشق مجازی به اولیا و بزرگان عرفان نقدهایی برآن نوشته شده است. روش: هدف ما در این مقاله ارائة نظریة عشق در مجالسالعشّاق با تمسک به رویکردی تحلیلی و متنمحور و گوشة چشمی به متغیرهای برونمتنی خواهد بود. در کانون ادبی ـ عرفانی هراتِ قرن نهم، دو جریان مرتبط با عشق وجود داشته است؛ نخست، جریانی که ناظر بر انحراف جنسی و انحطاط اخالقی است و غالباً در جهان بیرون از متن جریان داشته است و ما برای نامیدن آن از استعارة جریان سیاه عشق مجازی بهره میبریم و دیگر جریانی که عمدتاً در جهان متن دیده میشود و ناظر بر عشق به زیبایی و صور جمال الهی است. ما برای نامیدن این جریان از استعارة عشق مجازی سفید بهره گرفتیم. یافتهها و نتایج: این تحقیق نشان میدهد نظریة عشقی مجالسالعشّاق، از نوع جمالشناسی الهی و عشقورزی به آن جمال در آینة صور زیباست؛ اما مفصلبندی نادرست این جریان عشقی و آمیختن آن با انحرافهای جنسی که در جهان خارج از متن متداول بوده، سبب شده است در ذهن پژوهشگران تصور نادرستی از این کتاب ارجمند شکل بگیرد. مسئلة اصلی مقالة حاضربه چالش کشیدن همین ذهنیّتهای افراطی و تفریطی است.

کلمات کلیدی