واژه \\\"شونیزیه\\\"، منسوب به کلمه فارسی\\\"شونیز\\\" (سیاه‎دانه)، در آثار صوفیه فراوان به چشم می‌خورد. کنکاش در منابع رجالی، جغرافیایی و تاریخی حکایت‌گر آن است که این واژه به‌ترتیب زمانی به پنج مکان در شهر بغداد اطلاق شده است: گورستان شونیزیه، مسجد شونیزیه، رباط شونیزیه، محله شونیزیه و خانقاه شونیزیه. از این میان، گورستان و سپس رباط بسامد بیش‌تری در این منابع دارند. با این‌همه، آنچه در منابع صوفیانه بازتاب و یادکرد بیشتری یافته، مسجد و سپس گورستان شونیزیه است. صوفیان نامداری با مسجد شونیزیه پیوند داشته و پس از وفات در گورستان مجاور آن به خاک سپرده شده‎اند. با وجود آوازه بلند این مسجد و امتیاز آن از دیگر مساجد به خاطر اجتماع صوفیان در آن و علی‌رغم شهرت فراوان گورستان در تاریخ تصوف، تاکنون پژوهشی درباره تاریخ، جغرافیا و جایگاه آن‌ها در تصوف انجام نشده است. در این جستار می‎کوشیم از تاریخ و جغرافیای اماکن منسوب به شونیزیه سخن گفته و با بررسی نقش و جایگاه مسجد و گورستان شونیزیه، تصویر روشن‎تری از آن‌ها در گستره تاریخ تصوف ارائه کنیم. بر پایه یافته‌ها می‌توان گفت که از حیث تاریخی گورستان شونیزیه از همه کهن‌تر، و نزد صوفیه مسجد شونیزیه دارای شهرت و محبوبیت بیشتری بوده است. اهمیت تاریخی، جغرافیایی و صوفیانه این گورستان و مسجد دست کم تا سده 8هـ برقرار بوده است و این دو مکان به دلایلی که بر ما پیدا نیست، به‌مرور از رونق و اشتهار افتاده‌اند. با وجود اطلاع از مکان‌هایی به نام رباط، محله و خانقاه شونیزیه، این جای‌ها هرگز به پای شهرت گورستان و مسجد شونیزیه نرسیدند.

کلمات کلیدی