مسأله اصلی این پژوهش، تحلیل آموزه های شمس تبریزی دربارۀ سنت و نو اندیشی است؛ بدین منظور گستره و ابعاد سنت و نو اندیشی را در جهان بینی متمایز شمس بررسی کرده و سپس تاثیر آن را بر مولوی تحلیل می کند . گرچه مولوی در سطح ذهن و زبان خویش زیر تأثیر تعلیم و تربیت مستقیم پدرش، بهاءولد و استادش، برهان محقق ترمذی و نیز متأثر از عارفان بزرگ پیش از خود همچون ابوسعید، سنایی و عطّار بود؛ با این همه این شمس است که سبب تحوّل بنیادین مولوی و نوجویی وی گشت تا جایی که مولوی فعالانه خودش جهانی را خلق می کند، جهانی پویا و روشن و زنده بر بنیان تجربه های عارفانه و عاشقانۀ خویش. براساس شواهدی از مقالات، دعوت شمس به نو اندیشی، گرچه بر اساس سنت یا «عقل آداب اندیش » استوار است، این «عشق سنت شکن » است که سرچشمۀ غنی نو آوری های بدیع و بی نظیر مولوی می شود . با کندوکاو آثار و احوال مولوی در می یابیم که این نوگرایی مولوی دو جلوۀ تضاد گونه را در پیوند با معشوق الهی اش، شمس الحق تبریزی می نمایاند : جلوۀ «انفعال پویا »ی مولوی در حضور شمس؛ و جلوۀ «فعال آرام » مولوی در غیبت شمس. با این دو جلوۀ متأثر از شمس الدین، مولوی سبب اعتلا و تعالی سنت دینی، حکمی و عرفانی شده است.

کلمات کلیدی