جنگ از عناصر پایدار در جوامع بشری در دوره­های مختلف می­باشد. با وجود تحولات و پیشرفت­های صورت گرفته در عرصه­های مختلف فناوری­های دفاعی- امنیتی، همچنان جنگ و تهدید سرزمین­ها را تحت شعاع خود قرار داده و حکومت­ها را برآن می­دارد که با روش‌های مختلف تلاش کنند تا با کمترین هزینه و آسیب با آن مواجه شوند. در این میان آمایش دفاعی سرزمین، یکی از استراتژی‌های برجسته­ پیش روی حکومت­ها در دوره­های مختلف بوده است. با توجه به تغییر در ماهیت جنگ از سخت به سوی جنگ هوشمند قاعدتا عوامل موثر بر آمایش دفاعی سرزمین دچار تحول و تغییرات گسترده‌ای شده است. بر این مبنا، مقاله حاضر تلاش دارد که با نگرشی جامع و جدید این مولفه­های موثر بر آمایش دفاعی سرزمین­ها را مبتنی بر یافته­های کتابخانه­ای و میدانی (مصاحبه) مورد بررسی و استخراج قرار دهد. نتایج حاصل از یافته­های کتابخانه­ای و مصاحبه نشان دهنده آن است که مولفه­های موثر بر آمایش دفاعی سرزمین متناسب با تحولات صورت گرفته در شکل و نوع جنگ­ها و تهدیدات شامل 130 مولفه می­باشد که جهت درک بهتر آنها را می‌توان در قالب 15 بعد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، ژئوپلیتیکی، امنیتی، نظامی، جمعیتی، علمی- بهداشتی، اقلیمی، ژئومورفولوژی، خاک‌ها، هیدرولوژی، زیستی و ریاضی دسته بندی کرد. در مجموع، تحول در ماهیت جنگ­ها ضرورت تغییر در آمایش دفاعی سرزمین برای حکومت­ها را ضرورت بخشیده است که باید متناسب با نتایج تحقیق حاضر مورد بررسی و بحث قرار گیرد.

کلمات کلیدی