به‌گزینی ژنوتیپ‌های گیاهان دانه روغنی ارزشمند مانند کنجد به‌علت محدودیت تولید روغن خوراکی در کشور ضروری است. به‌منظور بررسی عملکرد، اجزای عملکرد و تعیین مهم‌ترین صفات مؤثر بر عملکرد 20 ژنوتیپ کنجد، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 1400 اجرا شد. نتایج نشان داد که ژنوتیپ‌های افغان1، افغان3 و افغان5 بیشترین تعداد کپسول در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و زیست‌توده را به خود اختصاص دادند. همچنین نتایج حاصل از همبستگی بین صفات نشان داد که عملکرد دانه به­ترتیب با تعداد کپسول در بوته (**53/0=r) و وزن هزار دانه (**42/0=r) همبستگی مثبت و معنی‌داری دارد. بر اساس نتایج تجزیه به عامل‌ها، سه عامل درمجموع 1/83 درصد از تغییرات موجود در کل داده‌ها را توجیه کردند. عامل اول (7/57 درصد) و دوم (2/15 درصد) بیشترین تغییرات واریانس داده‌ها را توجیه کردند. از این دو عامل، به‌منظور به‌دست‌آوردن پراکنش و شناسایی ژنوتیپ‌های برتر استفاده شد. همچنین باتوجه‌به نتایج تجزیه خوشه‌ای بر اساس عملکرد و اجزای عملکرد، ژنوتیپ‌های مورد بررسی در سه گروه دسته‌بندی شدند که ژنوتیپ‌های گروه سوم (افغان1، افغان3، افغان4، افغان5 و افغان7) ازنظر اکثر صفات مورد بررسی میانگین بالاتری در میان سایر گروه‌ها و همچنین میانگین کل ژنوتیپ‌ها داشتند؛ بر اساس این نتایج می‌توان عنوان کرد صفات تعداد کپسول در بوته و وزن هزار دانه ازجمله صفات بسیار مؤثر در عملکرد کنجد بوده و ازآنجایی‌که عملکرد بالا یکی از اهداف مهم اصلاحی در کنجد است؛ بنابراین ژنوتیپ‌هایی با این خصوصیات را می‌توان به‌عنوان ژنوتیپ‌های برتر معرفی کرد.

کلمات کلیدی