با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تأکید بر شرعی‌سازی قوانین، قصاص برای نخستین بار در لایحه حدود، قصاص و مقررات آن به عنوان یکی از مجازات‌های قانونی در سپهر حقوق جنایی ایران به رسمیت شناخته شد. ظهور قصاص در حقوق ایران، موجب شکل‌گیری نزاع‌های دینی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بسیاری شد و دو گفتمان معارض را در خصوص اجرا یا عدم اجرای آن به وجود آورد. با توجه به اهمیت قصاص و شکل‌گیری مباحث آن در قلمروهای مختلف اجتماعی، ادبیات سینمایی ایران نیز در فیلم‌های جنایی به این مسئله توجه کرده است. با توجه به نقش رسانه‌ها در شکل‌دهی افکار عمومی در پهنه مسائل حقوقی، این پژوهش درصدد است تا با استفاده از روش گفتمانی- تاریخی روث وُداک و با تأکید بر برش‌های تاریخی، مذهبی و سیاسی ایران، فیلم‌های «شهر زیبا»، «دل‌خون»، «چهارشنبه»، «لانتوری»، «جمشیدیه» و «شنای پروانه» را از حیث بازنمایی قصاص، توصیف، تحلیل و واکاوی کند. بر اساس یافته‌های این پژوهش، فیلم‌های مورد مطالعه با اتخاذ یک رویکرد ادله‌محور و منطق استدلالی درصدد بیان دیدگاه‌های مخالفان و موافقان قصاص هستند. لذا، کارگردانان آثار سینمایی هم‌سو با طرفداران این دو گفتمان، با تمرکز بر بافت‌های موقعیتی و برخی مبانی مشترک هم‌چون زمینه‌های دینی، اجتماعی و حقوقی، پیامدهای اجرا یا عدم اجرای قصاص را مورد تأکید قرار می‌دهند. با وجود این، ارزیابی کلی فیلم‌های مورد مطالعه نشان می‌دهد که کارگردانان با درک هژمونی گفتمان شرعی به جای تأکید بر حذف قصاص به برخی راهبردهای جایگزین هم‌چون گسترش فرهنگ گذشت و رشد صلح و سازش توجه کرده‌اند.

کلمات کلیدی