زمینه و هدف: پرواضح است که حق حیات به عنوان اصلی‌ترین حق بشری مطرح است. حق بر سلامت نیز که در جهت تضمین حق حیات مطرح می‌شود، از زمره حقوق اساسی انسان‌ها است. یکی از حق‌های مهم و اساسی که در ذیل حق بر‌ سلامت مطرح می‌شود و جزء مهم‌ترین حق‌ها در ‌جهت رسیدن به حق بر سلامت شناخته می‌شود، حق بر دسترسی به دارو است. هدف از این پژوهش بررسی مسئولیت کیفری سران دولت‌ها در زمینه نقض حق دسترسی به دارو است. روش: این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای است. ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل پژوهش، امانتداری علمی رعایت شده است. یافته‌ها: در اسناد بین‌المللی حقوق بشری، صراحتاً از حق دسترسی به دارو به عنوان یک حق بنیادین نام برده نشده است، اما حق بر سلامت که از حقوق اساسی است، شامل حق بر دسترسی به دارو نیز می‌شود. حق دسترسی به دارو (در قالب حق کلی‌تر برخورداری از مراقبت‌های پزشکی) از حقوق بنیادین بشر محسوب می‌شود. این حق چه به طور مستقل و چه به طور ضمنی، در قالب حق بر مراقبت‌های پزشکی، در اسناد بین‌المللی مختلف مورد حمایت قرار گرفته است. مسئولیت کیفری سران دولت‌ها در این زمینه قابل بررسی است که بررسی تحلیلی اسناد بین‌المللی راهگشای راه هستند. نقض حق دسترسی به دارو به مناسبت می‌تواند جنایت نسل‌کشی، جنایت علیه بشریت و یا جنایت جنگی محسوب گردد که در برخی از رویه‌های کیفری بین‌المللی قابل مشاهده است. نتیجه‌گیری: قراردادن عمدی یک گروه در وضعیت زیستی نامناسب که به زوال کلی یا جزئی آنان منجر می‌شود، از عناصر مادی نسل‌کشی است. در واقع نابودی غیر ‌مستقیم یک گروه با قراردادن اعضای آن در شرایط زیستی سخت که دیر یا زود به نابودی آن‌ها خواهد انجامید. از جمله مصادیق این اقدام می‌توان وضعیت نامناسب تغذیه، اخراج سیستماتیک از محل سکونت و تقلیل خدمات ضروری پزشکی را نام برد. یکی از جنایات شنیع بین‌المللی بر اساس ماده 7 اساسنامه، جنایات علیه بشریت است که اگر سران دولت‌ها به صورت عمدی جمعیتی را از دارو به منظور نابودی آن‌ها محروم نماید، از مصادیق جنایات علیه بشریت خواهد بود. برخلاف جنایات علیه بشریت، هرگونه نقض جدی حقوق بین‌المللی بشردوستانه، جنایت جنگی محسوب می‌شود که در ماده 8 اساسنامه مطرح شده است. در این خصوص ترک فعل مانند عدم ارائه مراقبت‌های لازم پزشکی می‌تواند مشمول جنایات جنگی قرار گیرد. عنصر معنوی این جنایت می‌تواند عمد و یا سهل‌انگاری باشد، بنابراین محکومیت سران دولت‌ها به ارتکاب این جرائم در مورد عدم تأمین دارو برای غیر نظامیان و مجروحان محتمل است. ایراد درد و رنج عظیم یا جراحات جدی به بدن یا سلامت در زمره اقدامات منجر به نقض فاحش کنوانسیون‌های ژنو است که در دسته جنایات جنگی قرار دارد) وفق بند 25 از قسمت «ب» ماده 8 اساسنامه دادگاه کیفری بین‌المللی استفاده از گرسنگی‌دادن به غیر نظامیان به عنوان یک روش جنگی از طریق محروم‌نمودن آنان از اموالی که برای بقایشان ضروری است (مانند دارو) نیز جرم جنگی بوده و در رویه دولت‌ها به قاعده عرفی مبدل گشته است.

کلمات کلیدی