نظریه‌های‌گذار به دموکراسی در دهه‌های گذشته توسعه سیاسی و اقتصادی را حرکتی می‌دانند که با روشنگری آغاز شده سپس ناگزیر به پیشرفت و آزادی خواهد انجامید. نظریه‌های متأخر و به‌طور ویژه سنت توسعه پژوهی دارون عجم اوغلو و جیمز‌ای. رابینسون با تأکید بر سیاست، اقتصاد و تاریخ؛ نشان داده‌اند که در ‌گذار به دموکراسی امر جبری وجود ندارد بلکه تعادلی کاملاً بی‌ثبات است که باید مرتباً از آن حفاظت شود. سؤال پژوهش این است: رابطۀ قدرت دولت و جامعه در دوره مشروطه چگونه بوده است و نسبت آن با‌ گذار به دموکراسی چیست؟ پاسخ موقت به این پرسش چنین است: جنبش مشروطه باعث کاهش قدرت شاه شد و مقدمات پیشرفت جامعه و نهاد‌های میانی به عنوان یکی از پایه‌های‌گذار به دموکراسی فراهم آمد. تحت انقیاد قفس هنجار‌ها و تضعیف ظرفیت دولت به‌عنوان پایۀ دیگر ‌گذار به دموکراسی، قدرتمند شدن هم‌زمان جامعه و دولت و برآمدن لویاتان مقید به‌عنوان نقطه بهینه‌گذار به دموکراسی رخ نداد و ایران از دالان آزادی به بیرون پرتاب شد. روش این پژوهش، جامعه‌شناسی تاریخی - تبیینی است و داده‌های آن از طریق مطالعات کتابخانه‌ای - اسنادی گردآوری شده است و در چارچوب نظریه عجم اوغلو و رابینسون بررسی و تحلیل شده‌اند.

Keywords