سابقه و هدف: بوته‏های بذری چغندرقند حدود پنج تا شش هفته پس از تشکیل ساقه‏های بذری، گل‏دهی خود را آغاز کرده و در مدت دو هفته، این مرحله از رشد گیاه تکمیل می‏شود. همبستگی منفی بین میزان دمای‌‌دریافتی از گلدهی‌کامل بوته تا رسیدن ‌‌بذر و دورة رشد زایشی با عملکرد دانه نشان می‏دهد که طولانی‏شدن دورة رشد، به کاهش عملکرد بذر منجر خواهد شد. با تعویق مراحل فنولوژیکی رشد بوته‌های بذری چغندرقند، احتمال همزمانی دوره رشد زایشی بوته‌ها با شرایط نامساعد محیطی افزایش می‏یابد که کاهش عملکرد را بدنبال دارد. برای افزایش عملکرد بذر مورد استفاده، ضروری است تحقیقات لازم در مورد مسائل مربوط به تولید بذر از قبیل اصلاح و مدیریت مزرعه در تولید بذر چغندرقند نسبت به نوع رقم صورت گیرد. در این خصوص تحقیقات کمی در کشور انجام شده است. بنابراین این تحقیق با هدف بررسی زمان وقوع مراحل فنولوژیک و ویژگی‏های مورفولوژیک و تاثیر آن بر ویژگی‏های کمّی و کیفی بذر در هیبریدهای منوژرم چغندرقند انجام شد. مواد و روش‏ها: این تحقیق در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی اجرا گردید. تیمارهای آزمایش شامل پنج پایه مادری دیپلوئید سینگل‏کراس شامل 436×7112، SB36×7112، 231×261، SB37×28874 و 419×SB36 بودند. هر کرت آزمایشی شامل هشت خط کاشت بود، به‏طوریکه دو ردیف کناری به‏ والد پدری و شش ردیف وسطی به والدین نرعقیم اختصاص یافته بود. برای محاسبه صفات فنولوژیک شامل مولفه‌های سبزشدن، ساقه‌روی و گلدهی، طی بازدیدهای روزانه در زمان‏های مشخص یادداشت‌برداری شدند. برای اندازه‌گیری صفات ریخت‌شناسی بوته، پنج بوته از هر کرت به طور تصادفی انتخاب و در آزمایشگاه ارزیابی گردید. یافته‏ها: نتایج آزمایش نشان داد که بین پایه‏های مختلف مادری از نظر صفات فنولوژیک، صفات مورفولوژیک بوته و صفات کمی و کیفی بذر اختلاف آماری وجود دارد. مقایسه میانگین صفات نشان داد که بیشترین تعداد شاخه‏اصلی و فرعی، وزن خشک‏شاخه، وزن خشک‏ بذر و وزن خشک کل در پایه‏های مادری 7112×SB36 و SB37×28874حاصل شد و پایه ‏مادری 261×231 از کمترین تعداد شاخه‏اصلی و فرعی، وزن خشک‏شاخه، وزن خشک‏ بذر و وزن خشک کل برخوردار بود. بیشترین عملکرد خام بذر از پایه‏های مادری 7112×SB36 و SB37×28874 بدست آمد و کمترین مقدار عملکرد بذر در بوته به 261×231 اختصاص یافت. بین مولفه‏های ساقه‏روی و گل‏دهی با عملکرد و همچنین بین تعداد شاخه‏های اصلی و فرعی، وزن خشک شاخه و وزن خشک کل بوته با عملکرد بذر خام همبستگی مثبت و بین ارتفاع بوته با کمیّت و کیفیت بذر همبستگی منفی وجود داشت. نتیجه‏گیری: باتوجه به اینکه بین تعداد شاخه‏های اصلی و فرعی، وزن خشک شاخه و وزن خشک کل بوته با عملکرد بذر خام همبستگی مثبت و بین ارتفاع بوته با کمیّت و کیفیت بذر همبستگی منفی وجود داشت. بنابراین جا دارد، موسسهء چغندرقند ارقام را قبل از معرفی، ارزیابی کرده و بر اساس ویژگی‏های مورفولوژیکی رقم توصیه‏های لازم را در زمینه آرایش کاشت و هرس بوته اعلام نمایند. این در حالیست که در ایران (اردبیل)، جهت تولید بذر چغندرقند اغلب عملیات کاشت ریشه‏چه را بدون توجه به خصوصیات مورفولوژیکی رقم مورد کاشت، با آرایش 50 ×70 انجام می‏دهند و تراکم کاشت و هرس بوته هیچ وقت در تولید بذر تجارتی در ایران مورد توجه قرار نگرفته است.

کلمات کلیدی