سابقه و هدف: جوانه­زنی و استقرار گیاهچه از مراحل بحرانی و مهم در چرخه زندگی گیاهان است. از دیدگاه فناوری بذر، جوانه‏زنی به سبز شدن و نمو از جنین بذر اطلاق می‏شود، به نحوی که قادر به تولید گیاه نرمال در شرایط مطلوب باشد. مطالعات زیادی در زمینه تعیین دماهای کاردینال جوانه­زنی و تعیین زمان حرارتی مورد نیاز برای سبز شدن تحت تاثیر دما انجام شده است، اما اطلاعات زیادی در این زمینه، در مورد ارقام مورد کشت آفتابگردان در ایران وجود ندارد. این مطالعه با هدف بررسی پاسخ سه رقم آفتابگردان (فرخ، هایسان و پروگرس) به دما و ارزیابی مدل‏های رگرسیون غیر خطی در برآورد دماهای کاردینال و تعیین روز بیولوژیک مورد نیاز برای جوانه‏زنی ارقام آفتابگردان صورت پذیرفت. مواد و روش‏ها: در این تحقیق واکنش جوانه­زنی سه رقم رایج آفتابگردان (فرخ، هایسان 33 و پروگرس) نسبت به دما (15، 25، 30، 35 و 40 درجه سانتی­گراد) در آزمایشگاه بذر دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان (1390) مورد بررسی قرار گرفت و زمان و درصد جوانه­زنی اندازه­گیری، سرعت جوانه­زنی محاسبه و دماهای کاردینال، زمان بیولوژیک و زمان حرارتی مورد نیاز جوانه­زنی برآورد شد. به منظور تخمین دماهای کاردینال از سه مدل دو­تکه­ای، دندان­مانند و بتا استفاده شد و بهترین مدل بر اساس آماره‏ها تعیین شد. یافته‏ها: نتایج نشان داد تأثیر دما، رقم و اثر متقابل دما و رقم بر حداکثر درصد جوانه­زنی (MGP)، سرعت جوانه­زنی بر اساس 50 درصد جوانه­زنی (R50) و زمان رسیدن به 10% (D10)، 50% (D50) و 90% (D90) جوانه­زنی معنی­دار بود. با ارزیابی سه مدل دو­تکه­ای، دندان­مانند و بتا، در رقم­ فرخ مدل­های دوتکه­ای و دندان­مانند ارزیابی یکسانی داشتند و در رقم­های هایسان 33 و پروگرس مدل دندان­مانند به عنوان مدل برتر انتخاب شدند. در رقم­ فرخ دمای پایه در هر دو مدل برابر با 51/8 درجه سانتی­گراد، دمای مطلوب 26/33 (دمای مطلوب اولیه 44/30 و دمای مطلوب ثانویه 05/37 درجه سانتی­گراد) و دمای حداکثر 47/48 (45 درجه سانتی­گراد) برآورد شد. در هایسان 33 و پروگرس دمای پایه 9/8 و 85/9 درجه سانتی­گراد، دمای مطلوب اولیه 41/30 و 28، دمای مطلوب ثانویه 77/37 و 38 و دمای سقف 45 و 47 درجه سانتی­گراد برآورد شد. همچنین زمان بیولوژیک برای رسیدن به 50 درصد جوانه­زنی در رقم­های فرخ، هایسان 33 و پروگرس به ترتیب معادل 14/18 (47/20)، 52/18 و 05/17 ساعت برآورد شدند. نتیجه‏گیری: نتایج نشان از تفاوت ارقام آفتابگردان از نظر دماهای کاردینال دارد. بنابراین اگر قرار باشد از این ضرایب در کمّی‏سازی واکنش‏های گیاه به دما و پیش‏بینی زمان جوانه‏زنیاستفاده شود، ضرایب خاص هر رقم باید به طور جداگانه تعیین شوند.

کلمات کلیدی