قاعده الواحد یکی از قواعد مهم و پرکاربرد فلسفی است که پیشینه آن به فلسفه یونان بازمی‌گردد و در فلسفه اسلامی نیز مورد توجه ‌اندیشمندان بسیاری همچون ابن‌سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا قرار گرفته است. با وجود پذیرش این قاعده از سوی فیلسوفان بزرگ یادشده، برخی از متکلمان مسلمان این قاعده را برنتافته و با رویکرد کلامی نقدهایی بر آن وارد نموده‌اند. در این میان با وجود بدیهی دانستن قاعده الواحد از سوی برخی از فلاسفه مسلمان، گروهی از فلسفه‌پژوهان معاصر با رویکردی فلسفی، قاعده الواحد را رد نموده‌ و آن را با برخی از مبانی فلسفی ناسازگار دانسته‌اند. در جستار حاضر به شیوه توصیفی - تحلیلی، تلاش شده است نقدهای فلسفی وارد شده بر قاعده الواحد، دسته‌بندی شود و سپس مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. یافته‌های تحقیق حکایت از آن دارد که نقدهای وارد شده را می‌توان در دو گروه دسته‌بندی نمود. دسته نخست، نقدهایی است که به دلایل اثبات قاعده الواحد وارد شده و آن‌ها را در اثبات قاعده ناکافی شمرده است و دسته دوم با صرف‌نظر از دلایل اثبات قاعده الواحد، آن را با دیگر اصول و مبانی فلسفی ناسازگار دانسته است. در پایان، این نتیجه به دست آمده است که در بیشتر نقدهای فلسفی وارد شده بر قاعده الواحد یا «خلط میان مفهوم و مصداق» صورت گرفته است و یا از مقدمات فلسفی قاعده الواحد مانند «اصل سنخیت»، «امتناع صدور معلول‌های هم عرض از فاعل بسیط» و «لزوم تفاوت‌گذاری میان کثرت علمی و عینی» تصویر درستی ارائه نشده است.

کلمات کلیدی