هدف: این مقاله می‌کوشد تحولات کنش وقفی را ضمن ارائه توصیف روشنی از سیمای وقف آستان در قاجاریه، شناسایی نقاط اوج موقوفات و مولفه‌های تاثیرگذار مورد تحلیل قرار دهد. روش‌شناسی/رویکرد: این مقاله از تاریخ اجتماعی و برخی رویکردهای نظری، روش تاریخی توصیفی – تحلیلی و مصاحبه بهره گرفته‌است. یافته: میانگین سالانه وقف‌های غیرمنقول در قاجار حدود یک و نیم است. میانگین سالانه در زمان‌هایی که یک نفر متولی و والی بوده 88/3 درحالیکه برای سال‌هایی که فقط متولی بوده 31/1 بوده‌است. طی بیست و پنج سال هم‌راستا با 27درصد کل اقدامات متولیان حدود نیمی از موقوفات، رقم خورده‌است. ضمن آنکه شخصیت شش نفر از متولیان مثبت، دو نفر متوسط و دو نفر هم ضعیف ارزیابی شد. درمقایسه با دو دهه‌ افول وقف؛ که اقدامات متولیان 15درصد کل اقدامات، شخصیت چهار متولی مثبت و چهار نفر ضعیف ارزیابی گردید. 84درصد سال‌های دوره ناصری از ثبات برخوردار بوده، بالاترین میزان وقف با میانگین سالانه 7/2 درصد مربوط به این دوره است. نتیجه‌گیری: برخورداری از منزلت اجتماعی واقف، مثبت ارزیابی‌شدن، اقدام شاه که منجر به اعتماد مذهبی می‌گردید، ثبات اجتماعی و نظم تشکیلاتی آستان، جایگاه اجتماعی و عملکرد‌ متولیان، که برخوردار از بازتاب اجتماعی بوده و توانایی کسب اعتماد را داشته‌باشد، بر تحولات وقف تاثیر مثبت داشته‌است. به عبارتی چنانچه والی یا متولی از شخصیت قابل اطمینان، مقتدر و دارای وجهه اجتماعی بالایی برخوردار بوده، ضمن دارا بودن سابقه اجرایی، اثربخشی بیشتری در جذب و حفظ موقوفات داشت. بااینحال بی‌ثباتی مانعی دائم برای وقف ایجاد نمی‌کرد، بلکه از پراکندگی آن بیشتر کاسته‌است.

کلمات کلیدی