در سالیان اخیر افزایش جمعیت جهان و گسترش شهرنشینی، منجر به ایجاد تغییرات گسترده‌ای در کاربری و پوشش اراضی شده است. این فرایند پیامدهای زیان‌بار متعددی مانند افزایش دمای سطح زمین، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی، کاهش کیفیت خدمات اکوسیستم، کاهش تنوع زیستی و تهدید امنیت غذایی را به‌همراه خواهد آورد. از این رو پایش و مدل‌سازی این تغییرات امری ضروری بوده و می‌توان با مدیریت بهینه اراضی گام مهمی در بهره‌وری صحیح از منابع طبیعی و توزیع امکانات برداشت. نظر به این مهم که حوضه آبریز رودخانه ارس در طول زمان دچار تحولات بسیاری علی‌الخصوص در اراضی انسان‌ساخت شده است، تمرکز پژوهش حاضر بر روی مدل‌سازی تغییرات کاربری / پوشش اراضی در این حوزه می‌باشد. در این راستا ابتدا نقشه‌های کاربری اراضی منطقه برای سال‌های 2000 و 2020 از پروژه Globeland30 مرکز ملی ژوماتیک چین استخراج شدند. در ادامه نیز با توجه به سناریوی رشد اراضی انسان‌ساخت و به‌کمک روش‌های BWM و MEREC که از جمله روش‌های نوین تحلیل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره مبتنی بر GIS به‌شمار می‌روند، دو نقشه برای نمایش‌ پتانسیل رشد اراضی انسان‌ساخت منطقه تهیه شده است. در انتها این دو نقشه و نقشه‌های کاربری اراضی ورودی‌های مدل CA-Markov را تشکیل داده و فرایند مدل‌سازی یک‌بار با ترکیب BWM+ CA-Markov و بار دیگر با ترکیب CA-Markov MEREC+ برای سال 2040 انجام شده است. بررسی‌ نتایج نشان داد که در خروجی مدل ترکیبی BWM + CA-Markov وسعت اراضی انسان‌ساخت از 603 کیلومتر مربع در سال 2020 به بیش از 930 کیلومتر مربع در سال 2040 افزایش یافته است. در حالی که این رقم در خروجی مدل MEREC + CA-Markov حدود 829 کیلومتر مربع می‌باشد. از طرفی نتایج نهایی حاصل از اشتراک خروجی مدل‌های ترکیبی مذکور نیز نشان داد که وسعت این اراضی از 603 کیلومترمربع در سال 2020 به 930 کیلومترمربع در سال 2040 افزایش خواهد یافت. رشد فزاینده اراضی انسان‌ساخت در این حوضه می‌تواند منجر به تخریب منابع زیست‌محیطی و تهدید اکوسیستم شود. نتایج این پژوهش مدیران مربوطه را در راستای مدیریت بهینه شرایط پیش‌رو و فراهم آوردن زیرساخت‌های مقتضی یاری می‌رساند.

کلمات کلیدی