استدراج در ارتباط تنگاتنگ، با روند رو به خسران طبیعت انسان است؛ همچنین مفهوم هدایت و اتمام حجّت در مسیر مقابله با این روند پیوند مییابد. بر همین اساس در باره ارتباط بین استدراج و هدایت الهی دو دیدگاه متفاوت و متعارض بین فرق مجبره اعم از اهل حدیث و اشاعره و فرق عدلیه اعم از معتزله و شیعه وجود دارد. مجبره با تفسیر استدراج به «حرکت دادن به سوی کفر و دوری از خدا» و معرفی خداوند به عنوان عامل و فاعل استدراج، چنین استدلال کردهاند که خداوند خود خواهان وقوع کفر و طغیان از بندگان بوده است و در حقیقت خداوند از همان ابتداء هدایت برخی از بندگان را اراده نکرده است. در مقابل عدلیه با استناد به آیات قرآن تفسیر استدراج به «حرکت دادن به سوی کفر» را باطل شمرده و براین باورند که استدراج نزدیک ساختن کافران به سوی عذاب و هلاکتی است که نتیجه اعمال و رفتار خودشان است. از آنجایی که دیدگاه اشاعره زمینه ساز شبهاتی درباره عدالت خداوند و اختیار انسان میشود؛ ضرورت دارد تا مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد و به شبهات آن پاسخ داده شود. نگارنده در پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی مبتنی بر ابزار کتابخانهای، این دو دیدگاه را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است و در پایان به این نتیجه دست یافته است که، خداوند حکیم، بدون بیان و وصول احکام که از مراحل فعلیت یافتن حکم است و همچنین بدون تحقق معصیت و گناه، هیچ فرد و اجتماعی را مؤاخذه و مجازات نمینماید و سنت استدراج که در واقع یک طریق و شیوه خاص برای مجازات میباشد بعد از سنت هدایت، جریان مییابد.

کلمات کلیدی